On Air Manx Radio Breakfast Ben Hartley | 6:00am - 9:00am

Traa dy Liooar, Jelune 14oo Jerrey Fouyir 2024

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 14oo Jerrey Fouyir 2024

Ta'n Sheshaght Lhee Ghoaldagh er chlou ny t'ee cheet er myr eiyrtyssyn tromey veih creear va currit da 155 fer lhee faillt ec Kiarail Vannin, lesh 83 freggyrt. Va'n chreear er ny kiaddey liorish Shirveish Claynt Hostyn as Colleish y Ree, Lunnin, as v'ad cheet er y chreear shoh as creearyn va jeant roish nish myr barometer y chiarail, dy gheddyn magh y stayd cheusthie jeh Kiarail Vannin mastey olteynyn y wirran.

Ta fir lhee gra dy vel ad gennaghtyn dy ve sheeynt magh rour lesh gennid dy chouyryn, as 67% jeusyn ren freggyrt gra nagh vel ny couyryn oc t'ad feme dy yannoo obbyr mie, as 80% jeu gra nagh vel traa dy liooar oc dy yannoo yn obbyr oc dy mie.

Cha row 77%  jeu coardail dy vel fys ec lught-reiree Kiarail Vannin er yn aght ta nheeghyn goll ayns rieughid, as ta ny sloo na 10% jeu smooinaghtyn dy vel y boayrd geaishtagh rish barelyn olteynyn y wirran.  Cha 37% neu-choardail ny neu-choardail dy lajer dy row ny oaseir reiree oc cur-rish ad dy arrymagh.

Ta 17% goaill moyrn ass gobbraghey da Kiarail Vannin as yinnagh 15% coyrlaghey da sleih dy obbraghey da Kiarail Vannin, as ta'n Sheshaght Lhee Ghoaldagh gra dy vel y data shoh soilshaghey magh dy mooar cho boght as ta creeaght ny fir lhee. 

Ta Caairlagh y Heshaght Lhee Ghoaldagh, yn Olloo Philip Banfield, gra dy vel eh er chlashtyn reesht as reesht ayns yn daa vlein t'er n'gholl shaghey veih fir lhee ayns Ellan Vannin mychione kiart cho mooar t'ad tarmestit 'syn obbyr oc, myr shoh nagh vel ny eiyrtyssyn shoh cheet myr yindys da. T'eh gra dy vel yn cultoor, ayn ta fir lhee gobbraghey cochianglt dy bunnidagh rish mieys y chiarail t'ad abyl dy chur, myr shoh dy lhisagh dy chooilley pheiagh ve boirit mychione ny eiyrtyssyn shoh. T'eh gra dy vel yn Sheshaght Lhee Ghoaldagh currit da gobbraghey rish fir lhee 'syn Ellan dy chooney lhieu dy heet cooidjagh as as dy loayrt er-nyn-son hene 'sy voayl obbree, as dy vel eh treishteil dy vel lught-reiree Kiarail Vannin aarloo dy obbraghey rish yn Cheshaght.

Ta Caairlagh Sheshaght Lhee Ellan Vannin, yn Fer-lhee Prakash Thiagarajan, gra, lurg daa chreear elley roish nish dy gheddyn magh barelyn, dy row yn Sheshaght treishteil dy jinnagh eiyrtyssyn boghtey cur brod son caghlaa, agh dy vel yn trass sett shoh dy eiyrtyssyn vees soilshaghey magh dy vel fir lhee tarmestit, eignit dy obbraghey rour, as smoo scanshoil, dy vel ad gennaghtyn nagh vel sleih geaishtagh roo, dy vel yn Sheshaght coayl treishteil dy vel yn aigney ec Kiarail Vannin dy yannoo caghlaaghyn. T'eh gra dy vel eh treishteil dy bee prowalys nagh vel shoh kiart, ass-lieh ny fir lhee ta toilchin beaghyn obbree ny share na shoh, as ass-lieh surransee as feme orroo geddyn y chiarail share vees possible.

Ta'n Fer-lhee Thiagarajan gra dy vel eiyrtyssyn y chreear jannoo seose oyr son imnea dowin, as dy vel ad cowraghey magh cultoor y heshaght nagh vel slayntoil, as myr shoh dy vel eh cur boirey dy liooar. T'eh gra dy vel fir lhee son y chooid smoo jeeaghyn dy ve gennaghtyn neu-vaynrey, gyn teiy ayns cooishyn, nagh vel ad goll er eaishtagh rish, as dy vel feanish mie ayn lesh y chultoor shen ta goaill niart, ny smoo foddee eh cur drogh eiyrtys er kiarail ny surransee, as myr shoh dy vel eh oyr son goaill imnea dowin.

Ta'n Fer-lhee Thiagarajan gra nagh row ny creearyn ayns ny bleeantyn roish shoh foddey ny share noadyr, as dy vel ad er chur eab er jannoo nyn gooidshare dy heet cooidjagh rish yn ard-reireydys, as dy vel ad er chur roish ymmodee eieyn jarrooagh, er aghtyn dy hareaghey y cultoor, agh dy by hreih eh nagh vel monney er jeet dy ve ayn son sleih ayns rieughid dy akin as dy gheddyn keeayll chionnit jeh, as dy nee baghtal eh dy vel mooarane obbyr ry yannoo oc. 

Ta'n Fer-lhee Thiagarajan gra dy vel eh jeeaghyn dy vel yn ard-reireydys geaishtagh, agh nagh vel immeeaght dy liooar geiyrt er shen. T'eh gra, veih'n voayrd, dy vel eh jeeaghyn da sleih dy vel neu-chianglys eddyr boayrd Kiarail Vannin as cha nee ynrican fir lhee Kiarail Vannin agh theay Vannin. T'eh gra nagh vel fys echey er wheesh ta'n barel shen er ny heyrey, agh dy vel eh ayn. 

Ta'n Fer-lhee Thiagarajan gra nagh vod yn Sheshaght Lhee Ghoaldagh ny lomarcan ayns rieughid jannoo caghlaa erbee, as dy vel eh gollrish bwoalley bass as feme er y ghaa laue, as nagh vod un laue cur bwoalley bass, as myr shoh dy vel feme er slane co-chianglys rish boayrd Kiarail Vannin as y Reiltys, er yn oyr fy yerrey dy vel ad ayns shoh dy chur yn shirveish cho share as vees possible da pobble Ellan Vannin, as dy vel feme er obbraghey ry cheilley. T'eh gra myr shoh nagh vod ad jannoo shoh agh lesh slane cooney boayrd as reireydys Kiarail Vannin.

Ta Kiarail Vannin gra dy vel ee mollit ec eiyrtyssyn y chreear. T'ee gra dy vel ee clashtyn dy vel paart jeh'n wirran lhee tarmestit as dy jean ee gobbraghey dy chionn rish fir er-lheh dy eaysley ny crontyn t'ad cheet er boayl erbee t'eh abyl. T'ee gra dagh blein dy vel ee er nobbraghey rish yn Cheshaght Lhee Ghoaldagh er plan dy immeeaght my eiyrtys jeh ny creearyn as dy vel y stiureyder lhee as fwirran sheckteragh loayrt ooilley yn traa rish ny fir lhee as dy vel ad freayll rish ve arryltagh dy eaishtagh roo. 

Ta Kiarail Vannin gra, ayns yn daa vlein t'er n'gholl shaghey, dy vel eh er jeet lhee cur faill da olteynyn lhee y wirran dy obbraghey dy beayn da Kiarail Vannin, as dy vel shoh caghlaa mooar, as dy vel ny cumraagyn noa ginsh jee dy vel eh prowalys jeh cultoor vees caghlaa cheusthie jeh'n cheshaght. T'ee gra dy vel shoh er n'yannoo ny sloo ve ny lhie er olteynyn banc as jeh jantyssyn, lesh paart dy speeideilys mooar dy liooar cochiangt rish, as dy vel ee booisal da nyn gumraagyn lhee as smooinaghtyn dy vel ad mooar-leagh son yn obbyr elley t'er ve cooilleenit oc (as dy vel ad freayll rish cooilleeney) dy livrey kiarail feer vie er bastal son surransee.

Ta Kiarail Vannin gra dy vel forumyn reiltagh goll er cummal eck, as ayndaue dy vel ad loayrt as geaishtagh rish ny fir lhee oc trooid oardagh dy varganey cooidjagh fo'n ving varganey ynnydoil, chammah's fir lhee jannoo seose paart bunnidagh jeh ny strughtooryn dy leeideilys ayns ardyn y heshaght ta livrey kiarail claynt. T'ee gra dy nee scanshoil eh dy ghoaill tastey jeh dy vel ny strughtooryn eck soilshaghey magh stayd ayn ta fir lhee goll er oaseirey as er reirey dy profeshoonagh liorish fir lhee, shaghey liorish reireyderyn, as dy vel ee credjal dy vel yn ymmyrkey shoh dy bollagh kiart, as dy vel eh foee, trooid cur strughtoor noa er bun, dy vishaghey y mooadys dy leeideilys lhee 'syn ard shoh jeh Kiarail Vannin.   

Ta Kiarail Vannin gra neesht dy vel ee credjal dy vel paart son fir phrofeshoonagh elley dy obbraghey rish y leeideilys lhee jannoo ymmyd jeh ymmyrkey multi-cheirdagh dy chur leeideilys liorish fir chlinicoil as reireydys dy yannoo possible eh ayns Lught-stiuree ny Shirveishyn Slaynt cheusthie jeh Kiarail Vannin. 

Ta Kiarail Vannin gra dy by vie lhee cur trimmid er dy lhisagh yn aght ta fir er-lheh gymmyrkey ad hene trooid y clane fwirran, dyn y wooise da'n cheird er-lheh oc, ve freggyrtagh da ny leaghyn kiarail ain, vees jeeraghey er gobbraghey cooidjagh, jannoo mooar jeh dy chooilley pheiagh, as goll er y toshiaght dy hareaghey yn aght ta shin gobbraghey myr fwirran. T'ee gra dy vel ny obbreeyn lhee eck ec cree ny claareyn caghlaaee ta foast goll er, as myr sampleyr t'ee cheet er lhiassaghey cassanyn dy chiarail  ayndaue ta chaghter lhee jannoo seose ayrn bunnidagh jeh dagh shalee.

Ta Kiarail Vannin goaill rish dy row doolane erksyn credjue foee bentyn da cooishyn argidoil ayns ayns yn daa vlein t'er n'gholl shaghey, lesh £10 millioon er ny spaarail harrish y clane coarys dy claynt as dy chiarail y theay, as mleeaney dy vel ny deanyn dy spaarail yn towse shen dooblit, agh magh ass shen dy row eh er Boayrd Kiarail Vannin jannoo reaghyssyn mee-haitnyssagh as doillee. T'ee gra dy vel shen goaill stiagh lhiettrimmyssyn er yn argid va ry gheddyn dy varganey faill ny fir lhee, nagh vel feayslit foast, as dy veeinaghey paart jeh'n vuilley jeh ny barganaghyn ta foast fo raad er fir er-lheh, dy ren y boayrd coardail er y gherrid dy eeck 6% son y vlein shoh chaie, lurg coloayrtyssyn rish yn Cheshaght Lhee Ghoaldagh. T'ee gra dy vel ee cur enn er nagh vel yn eeckys shoh feaysley yn argane mychione faill vees foast goll er, agh dy vel y stayd argidoil jannoo doillee eh son y voayrd dy gheddyn yn argid femoil dy vishaghey y cheb shoh. T'ee gra dy vel ee toiggal dy bollagh ny doilleeidyn ass y stayd shoh son dy chooilley pharteays as y builley er creeaght ny fir er-lheh. 

Ta Kiarail Vannin gra dy jean Creear y Clane Fwirran hie magh yn chiaghtin shoh chaie cowraghey magh creeaght olteynyn y wirran trooid magh ny obbreeyn eck.

Ta Ard Sheckter Kiarail Vannin, Teresa Cope, gra, cheusthie jeh ny skeimyn ry hoi spaarail t'ayn hannah, dy vel leodaghey 'sy phaart reiree, as jeeaghyn feer, eer gheyre er ny paartyn co-chorpagh as 'syn oik cheu-chooylloo shen, as coadey y strane toshee. T'ee gra, bentyn da barometer y chiarail, dy vel ad soiaghey jeh raaghyn nyn gumraagyn lhee as y chreear shoh feer, eer trome-chooishagh, dy vel ad geaishtagh, as dy vel fys oc dy vel eh feer, eer doillee. 

Ta Bnr Cope gra, myr sampleyr, nyn gumraagyn lhee, dy vel ad foast ayns arganeyn er faill son yn daa vlein t'er n'gholl shaghey, myr shoh nagh row ad abyl dy reaghey ny bishaghyn faillee nurree as mleeaney. T'ee gra dy vel cumraagyn lhee er nakin lughtyn-reill elley as Sostyn coardail rish nyn gumraagyn lhee, as geddyn eiyrtys foddey ny smoo foayroil na vees Kiarail Vannin abyl dy hebbal. 

Ta Bnr Cope gra dy vel ad neesht cur eab er cur er y hoshiaght caghlaa dy bieau, myr shoh dy vel ad toiggal dy mennick ny t'ad shirrey jeh'n wirran 'sy strane toshee jannoo seose red mooar, as nagh vel paart jeh'n chaghlaa shoh gennaghtyn souyr, agh dy vel ad dy bollagh currit da gobbraghey cooidjagh rish y wirran lhee as nyn gumraagyn, as dy jarroo rish ooilley nyn gumraagyn, as dy vel shen goaill stiagh nyn moandyryn as nyn vir phrofeshoonagh cochianglt roo as ny reireyderyn oc.

Ta Bnr Cope gra dy vel ad er n'yeeaghyn er costys reireydys y heshaght, as dy vel ad mysh 2%, vees, cosoyley rish buill elley, injil dy liooar, as t'ee cheet er tuarastyl Darzi ta kiart er ve clouit ayns Sostyn – shen tuarastyl neu-chrogheydagh er stayd Shirveish Claynt Ashoonagh Hostyn liorish yn Chiarn Darzi – dy bunnidagh dy vel eh gra dy vel feme oc er tooilley reireyderyn. 

Ta Bnr Cope gra dy vel ymmodee reireyderyn Kiarail Vannin nyn reireyderyn clinicoil, myr shoh ta qualleeaght clinicoil oc, leeideil shirveishyn agh neesht dy profeshoonagh leeideil possanyn jeh'n wirran. T'ee gra, myr shoh, foddee dy vel eh er yn oyr dy vel 'reireyder' 'syn ennym oc, nagh vel shen dy ghra dy vel ad gyn qualleeaght clinicoil ny nagh vel ad leeideil dy profeshoonagh earroo dy ir chlinicoil ain 'sy strane toshee, er yn oyr nagh vel shen kiart. 

Ta Bnr Cope gra dy daink y boayrd ry cheilley dy loayrt mychione y chreear. T'ee gra dy vel eiyrtys y chreear jannoo seose oyr er nyn son ooilley dy ve mollit, as dy vel y boayrd currit dy slane da chur eab er aa-charraghey y chochianglys oc agh neesht dy eaishtagh ny s'chenney, as dy vel ad coardail rish y varometer son cultoor y chiarail, as, er yn oyr dy vel ad geearree dy mooar toiggal yn aght ta fir lhee gennaghtyn as jannoo ymmyd jeh shen myr undin. T'ee gra dy vel shoh yn trass chreear as nagh vel ny eiyrtyssyn er jeet dy ve ny share, as dagh blein dy vel ad er chur freggyrt da ny raaghyn as er chur er bun reddyn, as dy vel feanish oc jeh shen.

Ta Bnr Cope gra, fy yerrey, dy vel fys oc neesht dy vel fir lhee neu-vaynrey nagh row ablid ec Kiarail Vannin dy reaghey cooish y vishaghey faillee t'er ve goll er rish foddey as ta shaghey yn traa echey veih'n vlein shoh chaie as son y vlein shoh, as dy vel ad er nakin cumraagyn ayns Sostyn as ayns lughtyn-reill elley geddyn bishaghey feer foayroil. T'ee gra dy vel fys eck dy vel shin scrutaghey ny vees jeant ec dy chooilley pheiagh, as dy vel ad ayns rieughid cur eab er imman roish fondid y heshaght, as myr shoh dy vod ee toiggal yn oyr ta fir lhee gennaghtyn dy vel Kiarail Vannin shirrey orroo dy yannoo tooilley.   

Ta Bnr Cope gra dy vel ee smooinaghtyn dy vel ad shirrey er dy chooilley pheiagh dy yannoo beggan elley, as er-nyn-son dy hoilshaghey magh myr sheshaght dy vel ee jannoo ymmyd jeh'n chouyr ayns aght smoo fondagh, as dy vel ad gobbraghey cho fondagh as foddee ad, as shen ayns dy chooilley cheird. T'ee gra, myr shoh, dy vod ee toiggal yn oyr ta fir lhee gennaghtyn myr shen. T'ee gra dy vel ish hene as y shecktyrys as dy jarroo y boayrd s'lhea dy kinjagh arryltagh dy eaishtagh, as er-lhee dy vel chaglymyn er nyn gummal dy reiltagh. T'ee gra dy nee baghtal eh dy vel ad feer wooiagh dy reayll rish jannoo tooilley.

Ta Bnr Cope cheet er eaishtagh ny smoo, as dy chur eab er ve freggyrtagh da ny ta fir lhee jerkal rish, agh fy yerrey dy jean shoh dy mennick cheet back gys cur couyryn, as ny vees ry ordrail ain as ny nagh vod mayd fordrail, as yn aght ta shin cur strughtoor da kuse jeh ny cummaghyn ain son livrey dy yannoo shickyr dy vel ad ry chummal seose. T'ee gra dy vel eh bentyn da'n agenda s'lhea son chaglaa as feme ain dy bollagh er freayll rish cur greim er.

Ta Bnr Cope gra, ayns rieughid, dy reayll rish jannoo paart jeh ny ta shin dy yannoo 'syn aght ta shin dy yannoo nish, nagh bee shen freggyrtagh da'n vishaghey ayns aggyrt nee mayd fakin 'syn Ellan ayns ny queig bleeaney shoh cheet ny ny jeih bleeaney shoh cheet. 

T'ee gra dy vel ee toiggal, tra ta sleih cheet magh ass Covid, as ta dy chooilley pheiagh er nobbraghey dy creoi erskyn credjue, wheesh currit da, as traa t'ou eisht cur sleih fo scrutaght ooilley-ghoaill gollrish CQC – shen dy ghra liorish y Chommishoon er Mieys y Chiarail – as Ofsted – shen dy ghra yn Oik son Stundayrtyn 'syn Ynsagh, ayns Shirveishyn Clienney as ayns Schleiyn – as ny vees jeant oc er ny scrutaghey dy trome, as eisht dy vel plannyn dy immeeaght myr freggyrt da shen, as eisht dy vel feme er mooarane argid ve er ny spaarail, as caghlaa, dy vod ee toiggal yn aght ta fir chlinicoil 'sy strane toshee, goaill stiagh nyn vir lhee, gennaghtyn beggan er nyn dilgey harrish fy yerrey, nagh vel cheet myr yindys.

Ta Bnr Cope gra dy vel shen yn oyr ta mooarane jeh'n obbyr t'ad dy yannoo bentyn da cultoor feer scanshoil, er yn oyr dy vel ad shoh nyn startaghyn feer, eer chreoi, as nagh vel startey aashagh ayns slaynt as kiarail, dy vel ad ooilley feer, eer chreoi, agh nagh jinnagh ee geearree shen dy ghoaill ersooyl veih'n obbyr feer vie er bastal ta'n Sheshaght dy chooilleeney, dy vel dy chooilley pheiagh jannoo mooarane dy jarroo, dy vel towse feer vooar dy eab ta sleih reih dy chur stiagh ayn goll er soilshaghey magh dagh laa ayns slaynt as kiarail. 

Ta Bnr Cope gra dy vel ad shoh nyn gerrymyn, dy vel sleih reih ny coorseyn shoh er yn oyr dy bynney lhieu goaill kiarail, as dy vel ad currit da surransee, ymmydyryn nyn shirveishyn, ny lughtyn-thie oc, as nagh jinnagh ee geearree shoh dy ghoaill veih'n obbyr yindyssagh vees jeant ec yn cheshaght shoh.

Jerdein shoh chaie, yn 10 Jerrey Fouyir, ren Kiarail Vannin fograghey magh dy vel eh fo raad cur bree da skeimyn dy spaarail £5 millioon punt elley. My vees ad shoh speeideilagh, ta'n boayrd gra dy bee'n towse ceaut erskyn y chlaare argidoil £8 millioon punt liorish jerrey ny bleeaney argidoil. Agh hig builley jeh kuse jeh ny skeimyn noa shoh er shirveishyn son surransee.  
Ec toshiaght ny bleeaney argidoil 2024-25, ren Kiarail Vannin coardail rish claare as yn dean jee dy spaarail £19 millioon dy beagh costyssyn rea rish y chlaare argidoil. Ren yn Tashtey reaghey son fer oayllee dy heet stiagh veih Jantys Aa-scrutaght Sthie y Versey ayns eab dy hareaghey oaseirys argidoil as gurneil Kiarail Vannin. Agh ta'n boayrd gra nish dy beagh spaarail £12 millioon er ve ny dean smoo rieughagh. T'eh gra dy vel costyssyn elley jeh £9 millioon er jeet er Kiarail Vannin er coontey ny costyssyn jeh kiarail cheumooie jeh'n Ellan, y builley ass saaseyn dy ghoaill kiarail jeh fir er-lheh ta costal dy mooar, as bishaghey ayns costyssyn son druggaghyn.

Ta Bnr Cope gra dy vel shoh skeimyn elley ta feeu £5 millioon, erskyn ny skeimyn t'ayn hannah son aghtyn dy hareaghey costyssyn feeu £12 millioon vees hannah 'sy phlan oc, as dy vel ny skeimyn shoh son y chooid smoo skeimyn 'sy traa giare dy chooney lhieu jannoo ny sloo yn towse ceaut rour ayns cooid er-mayrn ny bleeaney argidoil. T'ee gra dy vel ad shoh dy vel ad er n'yannoo briwnys dy ghooney dy shallidagh nyn Golleish Couyral son Slaynt Inchynagh as nagh jean ad aa-noaghey ny conaantyn oc son slaynt inchynagh er-linney bentyn da daa skeim enmyssit Kooth as Qwell.

Bee sthap currit er y Cholleish Couyral son Slaynt Inchynagh rish shey mee, as ta Kiarail Vannin gra dy jean ee aa-scrutaghey y builley jeh 'sy cho-heks jeh breeaghyn elley son cheet stiagh dy moghey er doilleeidyn lesh slaynt inchynagh.

Ta skeim prowallys bentyn da Kooth as Qwell er jeet gy kione, as ta Kiarail Vannin gra dy vel eh sthap, nagh jean y bree goll er y hoshiaght derrey vees slane sess er ve jeant. Ta Kooth ny shirveish nastee er-linney jeh coyrlaghey-l son paitchyn veih 11 vlein gys 17 blein va goll er chebbal da cummaltee Vannin neayr's Mean Souree 2019. Ta'n shirveish goll er reirey 'sy Reeriaght Unnaneysit liorish Xenxone dy hebbal couyryn bentyn da shirveishyn son slaynt inchynagh da paitchyn as sleih aegey as ta keim injil dy imnea, dy phreays ny dy lhag-chreeys jannoo orroo.

Ta Qwell ny shirveish nastee dy choyrlaghey-l er-linney son sleih aasit, as v'ee goll er chebbal neesht da cummaltee Vannin neayr's Mean Souree 2019.   

Ta Bnr Cope gra dy vel Kiarail Vannin neesht tayrn magh ass obbree sheshoil ass-ooryn-cadjin ayns kiarail heshoil son sleih aasit, agh nagh vel shen dy ghra nagh vel obbreeyn sheshoil gobbraghey ass-ooryn-cadjin, agh dy vel shoh paart dy yannoo dooble, as ayns rieughid dy vel ad credjal nagh vel builley ass geddyn rey rish y chirveish shoh.

Lesh geddyn rey rish yn obbree sheshoil ass-ooryn-cadjin, nee'n sheckter er eam reirey feyshtyn ayns ynnyd jeh shayll dy olteynyn y wirran dy obbreeyn sheshoil son sleih aasit. Ta Kiarail Vannin gra nagh row yn aggyrt er shayll er-lheh jannoo seose oyr son freayll goll y shayll. Ta Stiureyder Sheckteragh son Kiarail Heshoil da Kiarail Vannin, Tim O'Neill, gra, choud's ta sauchys ny cummaltee yn ard-tosheeaght, nagh row Kiarail Vannin cosney feeuid yn argid eck 'sy strughtoor myr v'eh.    

Ta Bnr Cope gra dy vel y boayrd er n'yannoo briwnys neesht dy reayll, rish three mee elley, rish dooney ec ny king hiaghtin yn Unnid son Gortyn Eddrym ayns Rhumsaa.

Ta'n Unnid son Gortyn Eddrym er ve dooint ec ny king hiaghtin rish three mee hannah, veih'n 6 Jerrey Souree, er coontey doilleeidyn lesh olteynyn dy liooar y wirran. Ta'n coyrle da peiagh ennagh lesh gort eddrym ny chingys as dy jinnagh ad er n'gholl gys yn Unnid dy gholl gys yn fo-rheynn drogh-haghyrt as egin ayns Thie Lheiys Noble, as dy bee shirveish ry gheddyn ayns shen son gortyn eddrym. Ta Stiureyder Sheckteragh son Shirveishyn Slaynt da Kiarail Vannin, Oliver Radford, gra 'syn aght shoh nagh bee feme er eeck £15,000 'sy chiaghtin son olteynyn y wirran veih jantys. Ren eh feeraghey dy ren dooney yn Unnid choud's nish er chur er shey fir dy gholl gys Thie Lheiys Noble, gyn preays erbee elley er yn Chirveish Vannin son Fer-lhee er egin.    

Ta Bnr Cope gra dy vel y boayrd er loayrt neesht mychione reddyn jeant myr reih, as er-lhee dy vel palchey er ve graait mychione leodaghey shallidagh ayns kuse dy rollaghyn son yn shamyryn obbraidagh rish blein ny ghaa shoh cheet. T'ee gra dy vel ad er chur stiagh scrutaght elley bentyn da ymmyd jeh olteynyn banc y wirran as olteynyn y wirran trooid jantyssyn, as dy vel shen goll er scrutaghey dy trome liorish ny fir chlinicoil phrofeshoonagh oc. t'ee gra dy vel ad dy kinjagh jannoo shickyr dy vel ad sauchey, agh dy vel shoh mychione jannoo ny share ny shayllyn oc, as ve abyl dy yannoo shickyr dy vel ny obbreeyn oc 'sy strane toshee dy kinjagh abyl dy obbraghey 'sy strane toshee.

Nee boayrd sheckteragh Kiarail Vannin shickyr nagh vel ymmyd jeant jeh fwirran banc as veih jantyssyn agh dy lhieeney barnaghyn scanshoil, as shen son yn traa sgirrey femoil.

Ta Bnr Cope gra dy vel ad jeeaghyn neesht er aghtyn dy yannoo ny s'tappee paart jeh'n obbyr shen rish kuse jeh ny kiareyderyn oc jeh'n trass pharteays, ardyn ayndaue nagh vel feme er surransee troailt, agh neesht dy vel ad briaght jeh ny kiareyderyn oc jeh'n trass pharteays dy eeraghey dy clinicoil ny rollaghyn faarkee dy hurransee 'syn Ellan as ta nyn enmyn sheese ayns rollaghyn faarkee son kiarail cheumooie jeh'n Ellan, as toiggal vel eh kiart er-nyn-son dy ve er nyn gumrail ny dyn. T'ee gra dy nee baghtal eh dy vel shen ny oardagh clinicoil, myr shoh dy bee shoh ry eeraghey liorish ny fwirranyn hoal 'sy Reeriaght Unnaneysit, as nagh bee eh jeant agh my vees y fwirran smooinaghtyn dy vel shen cooie ayns aght clinicoil dy yannoo shen. 

Oddys y skeim shen jannoo er 215 surransagh as foddee dy jig cumrail er y lheiys vees plannit er-nyn-son, mannagh vel obbraidyn gollrish son hernia as obbyr orthopaedagh elley ard-scanshoil er-coontey traa. Ta Kiarail Vannin er veeraghey nagh jig builley erbee er paitchyn, as surransee y changhyr ny cooishyn neuroaylleeagh, as nagh vel ny thieyn lheiys 'sy Reeriaght Unnaneysit v'ad er loayrt rish bentyn da shoh goaill stiagh Alder Hey ny Clatterbridge ny nyn lheid. 

Ta dagh yeearree currit stiagh son Maylartey Surransagh goll er aa-scrutaghey dy chionn, as jeeraghey er quaaltyssyn as lheiyssyn oddys ve jean 'syn Ellan, myr sampleyr via quaaltys-feeshan, ny my oddys ronsaghtyn gollrish scannyn ny prowalyssyn folley ve jeant ayns Thie Lheiys Noble as ny eiyrtyssyn jeu currit noon gys thie lheiys 'sy Reeriaght Unnaneysit.

Ren Mnr Radford feeraghey dy vel faaishnys er ve jeant dy jean Kiarail Vannin ceau £25.6 millioon er reddyn jeant trooid trass pharteays liorish jerrey ny bleeaney as dy bee y ceau erskyn y chlaare argidoil £2.9 millioon punt. 

Ta Bnr Cope gra dy vel trass skeim ayn lesh y Stiureyder Lhee Kiarail Vannin – shen yn Stiureyder Lhee Interim yn Fer-lhee Marina Hudson – er ve cooilleeney peesh dy obbyr as ymmodee myn-phoyntyn ayn bentyn da plannyn son obbyr ec fir lhee choyrlee, as dy vel yn chied ayrn jeh'n pheesh dy obbyr shen dy yeeaghyn er reddyn elley dy ve jeant rere claare ec olteynyn lhee y wirran agh nagh vel 'sy strane toshee chochianglt dy jeeragh rish reddyn jeant ec surransee. T'ee gra myr shoh dy vel ad shoh sorch dy phaartyn ayns leeideilys as foddee dy vel cummys oc dy ve jeant cheusthie jeh'n cho-heks ooilley cooidjagh son plannal obbyr. 

Ta Bnr Cope gra reesht dy vel yn obbyr shen er ve jeant ny s'tappee, as dy beagh shen skeim veagh cheet reesht as dy jinnagh eh goll er ny sodjey na jerrey ny bleeaney argidoil, agh dy row eh currit-lesh ny s'moghey dy chur eab er spaarail paart dy argid 'sy vlein argidoil shoh. 

Ta boayrd Kiarail Vannin er hessal obbyr as ta kiarail chlinicoil jeant dy jeeragh, cosoyley rish obbyr elley jeant ec fir lhee, as t'eh gra, choud's ta shin goll er nyn doshiaght, dy bee leodaghey 'sy towse dy obbraghyn elley jeant nagh vel ec y chree jeh kiarail, as dy jean shoh geddyn rey rish neu-hickyrys as obbraghyn jeant dooble, agh nagh vel eh goaill stiagh traa clinicoil eddin-ry-eddin rish surransee. Ta'n Stiureyder Lhee Interim, yn Fer-lhee Marina Hudson , gra dy vel shoh er scryssey magh 44 red va goll er jannoo rere claare

Ta Bnr Cope gra dy vel yn chooid smoo jeh ny aghtyn shen dy spaarail argid 'sy traa feer ghiare, agh dy vel fer ny ghaa ayn as dy cummyssagh dy jinnagh Kiarail Vannin freayll rish 'sy traa sodjey. T'ee gra dy vel ad er chur eab er reih ny skeimyn as veagh y builley sloo oc, as dy jean ad freayll arrey orroo feer, eer chionn. T'ee gra dy vel ad jeeaghyn er y churrym argidoil oc feer trome-chooishagh, as fy yerrey dy vel shoh er chur orroo jannoo reaghyssyn neu-haitnyssagh dy chooilleeney y bout sodjey shoh dy spaarail argid. 

Ta Bnr Cope gra dy jean ad dy kinjagh cur sauchys nyn surransee 'sy chied ynnyd, as dy vel ad goaill rish dy vel briaght jeh kiareyderyn 'sy Reeriaght Unnaneysit as ta surransee oc er y rolley faarkee dy smooinaghtyn mychione goll ny smelley lesh ny shirveishyn oc my vees eh cooie ayns aght clinicoil, kiart myr t'er ve jeant ain ayns shoh, dy vel builley ayn er yn oyr fy yerrey foddee dy bee feme er surransagh fuirraghtyn beggan ny sodjey son yn lheiys oc, as dy vel fys oc dy vel builley ass shen.

Ta Bnr Cope gra dy vel ad ayns ynnyd feer doillee shen jeh jannoo kuse dy reaghyssyn feer, eer doillee 'sy traa giare choud's ta shin goll er nyn doshiaght lesh y pheesh s'lhea dy chaghlaa dy chosney gys shirveishyn kiarail claynt jeh ard-vieys vess ry chummal seose son yn Ellan. 

As ta cooishyn elley nagh daink Bnr Cope er 'sy choloayrtys shen. Bee sthap chelleeragh er shirrey dy chur faill da olteynyn y wirran nagh vel lane-femoil, as nagh bee ymmyd jeant jeh olteynyn banc ny obbreeyn veih jantyssyn ayns ny startaghyn shen.

Wheesh as vees possible as cooie, ta Kiarail Vannin cur shaghey traenal nagh vel anneydagh derrey y nah vlein argidoil.

Ta bree goll er cur da moyllaghyn ayns aa-scrutaghtyn er yn towse dy obbyr jeant ayns kiare shirveishyn Kiarail Vannin – ayns jannoo Jallooyn; 'sy Phathoaylleeaght; ayns Rheynn ny Surransee Mooie; as ayns Boandyrys 'sy Cho-Voodeeys. Ta'n boayrd gra dy lhisagh shoh gientyn leodaghey elley ayns costyssyn as fondid smoo nagh vel imraait 'sy phlan s'lhea son shareaghey costyssyn, agh lesh agh beggan ny veg dy vuilley er shirveishyn dy jeeragh son surransee. T'eh gra, ayns shiartanse dy chooishyn, dy vel eh jerkal rish ve abyl dy livrey tooilley kiarail as sorch share dy chiarail son y chostys cheddin.

Ta Kiarail Vannin gra dy vel ooilley ny reaghyssyn shoh er jeet lurg sessal ny gaueyn as dy bee ad goll er freayll arrey er dy chionn.

Bentyn da ny £8 millioon elley erskyn y chlaare argidoil, ta'n boayrd gra dy vel eh foast ny cooish urree ta coloayrtyssyn foast goll er eddyr Kiarail Vannin as yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay.

Va Kiarail Vannin currit er bun yn 1 Mee Averil 2021. Ta Bnr Cope gra dy row y formula son cur argid veih'n Reejerey Jonathan Michael feer vaghtal, as dy vel fys ec Kiarail Vannin er ny lhisagh ee v'er n'gheddyn son reaghys, as dy vel fys eck er ny v'eck. Agh t'ee gra dy vel ad goaill rish myr sheshaght dy vel cummey ny cheerey argidoil er chaghlaa, as dy by chosoylagh eh nagh vel y formula shen son cur argid ry ordrail ny sodjey. 

Er-lesh Bnr Cope, my vees sleih agh cheet back gys y formula son cur argid dooyrt yn Reejerey Jonathan Michael dy ve femoil, dy chaghlaa shirveishyn as dy chroo coarys slaynt as kiarail vees cooie da'n oyr echey son yn Ellan, nagh vel ad rieau er n'gheddyn reaghys va freggyrtagh da'n formula shen son cur argid.

Ta Bnr Cope gra, bentyn da freayll arrey er cur bree da ny skeimyn spaarail shoh, dy yannoo shickyr nagh vel jeeill er jeet myr eiyrtys jeh ny skeimyn shoh, shen feer scanshoil, as dy vel y Boayrd er n'yeeaghyn feer, eer chiarailagh er ny skeimyn t'er ve coardit. T'ee gra dy row earroo dy skeimyn as dy ren ad gobbal dy bollagh, nagh row ad credjal dy voddagh ad cur bree da shen dy sauchey.

Choud's va Oltey yn Chiare as Feed son Carbory, Balleychashtal as Malew, Tim Glover, shirrey as geddyn kied dy chur feysht mychione y chooish er yn Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, as Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, ayns chied soie Tinvaal lurg y varney souree laa ny vairagh, Jemayrt 15oo Jerrey Fouyir, ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Yiass, Claire Christian, gra, veih ny t'ee toiggal jeh'n chooish, dy vel eh bunnys, er-e-son, dy vel Kiarail Vannin gra dy jean shoh taghyrt mannagh vel ee geddyn yn argid elley, mannagh vel yn Reiltys feddyn yn argid shen, as dy vel eh bunnys cummal gunn gys kione y Reiltys.

Agh ta Teresa Cope gra dy vel ourys eck, mannagh row Kiarail Vannin er ve jannoo faaishnys jeh ceau rour, dy by chosoylagh eh nagh beagh ny feyshtyn shoh er jeet dy ve ayn, agh dy vel ee geearree cur trimmid er, dy row y fys shen currit dy ve ry gheddyn, dy vel eh ayns shen son ooilley ny earrooyn dy ve er nyn scrutaghey as feyshtyn dy ve currit, as dy row eh feer scanshoil dy row co-hoiggalys ayn jeh'n cho-heks shen ec toshiaght ny bleeaney.

Bentyn da'n chooish, ta Partee Obbraghys Vannin gra dy vel eh shassoo er dy shickyr dy lhisagh kiarail slaynt ve nastee tra ta sleih jannoo ymmyd j'ee, as dy vel eh shassoo dy lajer noi taillaghyn ve currit er bun son shiartanse dy hirveishyn, ny giarrey shirveishyn. Ta'n partee shirrey dy yeeaghyn reesht er caghlaa 'sy choarys keesh, as t'eh gra nagh vel caghlaa er ve jeant da shiartanse dy chaglieeyn son sleih ta cosney ny smoo, choud's er obbreeyn ta errey neu-chorrym. 

Ta leeideilagh y phartee, ta ny oltey politickagh y Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay, Joney Faragher, gra dy vel towse ro veg currit da Kiarail Vannin, shaghey Kiarail Vannin goll erskyn y chlaare argidoil echey. T'ee gra dy vel shin er nakin Kiarail Vannin er y gherrid gra dy bunnidagh dy jean ee leodaghey obbraidyn myr reih, as dy vel palchey goll er gra mychione feme urree jannoo cormid ayns ny coontyssyn eck. T'ee gra dy vel palchey goll er gra ec yn Reiltys, dy vel ee erskyn yn chlaare argidoil eck, agh t'ee gra dy nee barel Partee Obbraghys Vannin eh nagh vel argid dy liooar currit jee, as dy row shen yn aght rish ymmodee bleeantyn, shaghey ve erskyn y chlaare argidoil 

Ta Bnr Faragher gra, ayns rieughid dy vel barel Partee Obbraghys Vannin goll er niartaghey liorish tuarastyl Jonathan Michael as ny saaseyn oolee hug eshyn son y formula ry hoi  cur argid, va coardit ec Tinvaal 2019, chammah's cooid elley moyllaghyn yn Reejeerey Jonathan Michael, va goaill stiagh mooarane obbyr son caghlaa as shareaghey, as currym currit er Kiarail Vannin dy dy livrey son theay Vannin, agh nagh row y formula son cur argid currit jee veih'n traa v'ee currit er bun. T'ee gra, myr shoh, dy row yn eiyrtys jeh shen dy dooar ee argid ny sloo na v'ee feme, liorish millioonyn, ayns rieughid, as dy vel shen coontey as feme er shen goll er loayrt mychione ny smoo, as er ny hoiggal ny s'lhea, ayns rieughid.

Ta Bnr Faragher gra dy vel Partee Obbraghys Vannin rieau er hirrey keesh ayns keimyn, vees ny choarys ayn ta'n sleih as smoo argid oc, yn sleih smoo berchagh dy bunnidagh, geeck ny smoo na sleih s'boghtey 'sy cho-voodeeys ain. Agh t'ee gra dy vel ymmodee aghtyn elley oddys yn Tashtey jeeaghyn dy chosney tooilley argid cheet stiagh as dy vel eh jeeaghyn nagh vel ad rieau jeeaghyn orroo. T'ee cheet er cosnaghyn bun-argidoil er yn eiraght; cur seose y cagliagh er keesh. T'ee gra dy vel foast jeeaghyn dy ve aigney soit dy chionn dy vel yn un aght dy chosney argid cheet stiagh liorish cur keesh er obbreeyn.

Agh ta'n Shirveishagh Tashtee Allinson gra nagh lickly eh dy bee bishaghyn elley ayns keeshyn, ny yeih dy vel kiare Rheynn er cheau towse erskyn y chlaare argidoil, lesh yn fer smoo yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay. T'eh gra son y chlaare argidoil ec y traa t'ayn nagh vel yn Tashtey jeeaghyn er bishaghey ayns keesh, agh ny dy vel dy yeeaghyn er, shen dy vel feme er jannoo reaghyssyn doillee mychione yn aght t'eh jannoo tosheeaghtyn mychione shen. T'eh gra dy vel slaynt feer scanshoil dy jarroo, agh nagh nhegin da'n Reiltys chyndaa shilley ersooyl veih paartyn scanshoil elley jeh'n aght ta shin stiurey Ellan Vannin as cur shirveishyn, as er-lheh reddyn gollrish yn ynsagh, yn shickyrys ain, nyn gochianglys as y bun-troggalys ain.

Agh cha nee shoh ny cooish vees jannoo ynrican er shirveishyn slaynt. Ayns three mee toshee ny bleeaney argidoil shoh, va faaishnys jeant dy beagh kuse elley dy Rheynnyn ceau rour, dy gholl erskyn yn chlaare argidoil oc. Ta fysseree noa er ve clouit ec yn Tashtey, lurg da'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy jinnagh eh clou fysseree dy reiltagh dy hoilshaghey magh stayd tashtaghyn y Reiltys. 

Ta ny fysseree s'noa soilshaghey magh dy vel yn towse ooilley cooidjagh jeh argid ceaut ec yn Reiltys £1.7 millioon ny smessey na'n chlaare argidoil nurree. Ta faaishnys ec y traa t'ayn dy bee'n towse nett dy argid ceaut £16.4 millioon erskyn y chlaare argidoil liorish jerrey ny bleeaney argidoil, lurg goaill stiagh argid veih tashtaghyn elley.

Ny kiare rheynn jannoo faaishnys jeh ceau rour, t'adsyn : yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor; yn Rheynn Gastid Dellal; yn Rheynn Bun-troggalys; as, myr ta shin er chlashtyn rish tammylt, yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay. 

Ta'n Rheynn Ynsee, Spoyrt as Culture gra dy bee'n towse dy argid cheet stiagh echey fo shen v'eh jerkal rish, as ec y traa cheddin va bishaghey ayns faill son fir ynsee. Ta'n tuarastyl gra dy vel yn Rheynn ec y traa t'ayn £1.2 millioon fo'n chlaare argidoil echey, son y chooid smoo er coontey fo-rheynnyn son toyrytyssn ynsee as son scoillyn ard. Agh cha nel yn Rheynn jerkal rish tannaghtyn 'sy stayd shen rish clane blein, ayn yinnagh eh ceau ny sloo na'n chlaare argidoil echey. Shaghey shen, t'eh jerkal rish ceau mysh £1 millioon erskyn y chlaare argidoil, as t'eh gra dy vel gaue elley 'syn aaishnys er cooney neu-hickyrys bentyn da'n vishaghey ayns faill ny fir ynsee.

Ta'n Rheynn Gastid Dellal jannoo faaishnys jeh ceaa ny sloo na'n chlaare argidoil er coontey y vargey thieys goll ny smelley na v'eh nurree, as magh ass shen ta towse sloo dy argid cheet stiagh, as ec y traa t'ayn ta costyssyn smoo echey 'sy fo-rheynn echey son spoyrt jeshaght, vees cummal seose ny ratchyn TT as Grand Prix Vannin. T'eh jerkal rish ceau £1.4 millioon erskyn yn chlaare argidoil echey. Ta'n Rheynn gra dy vel reddyn er ve jeant dy yannoo ny sloo reesht yn aght ta argid ceaut er reddyn nagh vel lane-femoil as dy vel eh freayll arrey chionn er y stayd echey.

Ta'n Rheynn Bun-troggalys gra dy vel costyssyn smoo echey bentyn da thieyn sheshoil as son yn shirveish barroose, as dy vel eh jerkal rish goll £1.1 millioon erskyn y chlaare argidoil echey. T'eh jerkal nagh jean y purt aer, steatyn thieys theayagh as ny barrooseyn gientyn yn towse dy argid cheet stiagh va imraait 'sy chlaare argidoil, agh dy vel yn eiyrtys jeh shen jeant ny sloo ayns paart lesh towse dy argid cheet stiagh son orch, ny raaidyn mooarey, ny carbid echey as thieys ny smoo na va faaishnys er 'sy chlaare argidoil. Ta ny ardyn smoo son ceau rour ayns eeck y varney eddyr costys son thieys sheshoil as ny mayllyn, as faaishnys nish dy bee shen £1.2 millioon punt erskyn y chlaare argidoil, as ayns costyssyn son ny shirveishyn barroose, as faaishnys er ceau £1.1 millioon punt rour er-nyn-son.

Cheayll shin mooarane mychione shirveishyn slaynt ayns Traa dy Liooar yn chiaghtin shoh chaie, as va'n Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay jannoo faaishnys hannah liorish Mean Souree 2024 dy jean eh ceau rour, as son y chooid smoo dy row shen er coontey costyssyn smoo son obbyr jeant fo chonaant as bishaghey ayns costyssyn son druggaghyn. Myr cheayll shin, ta Kiarail Vannin er n'ghoaill ayns laue aghtyn dy spaarail argid, nagh bee y towse erskyn y chlaare argidoil cho mooar, agh ta tuarastyl yn Tashtey cheet er faaishnys dy jinnagh eh ceau £17.8 millioon erskyn y chlaare argidoil echey.

Ayns ardyn elley y Reiltys, ta faaishnys dy bee yn Tashtey hene, yn Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys, yn Rheynn Cooishyn Sthie as Oik Coonceil ny Shirveishee ooilley edyr freggyrtagh da'n chlaare argidoil oc ny foee.

Ta'n Shirveishagh Tashtee, as Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy vel ny coontyssyn son yn chied raiee soilshaghey magh preayssyn argidoil er dy chooilley Rheynn, as er-lheh cochianglt rish faill son olteynyn y wirran as bishaghey er coontey bolgey argidoil ayns costyssyn son cooid as shirveishyn. T'eh gra dy vel yn Tashtey er chur er bun bingyn meeoil scrutee dy chur doolane fo ny Rheynnyn bentyn da faaishnyssyn jeant oc, choud's t'ad myn-vrishey sheese ny costyssyn as ardyn ayndaue ta faaishnys jeh ceau rour.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra, trooid magh y Reiltys, dy vel oaseiryn er ve gobbraghey er caghlaaghyn saase son fondid as claare son shareaghey costyssyn. T'eh cheet er goan yn Ard Shirveishagh, Mnr Cannan, ayns co-haglym y Reiltys er y gherrid, dy vel eh lane-femoil dy vel y Reiltys cur bree da smaght argidoil as freayll rish y phlan argidoil currit roish ec yn lught-reill Cannin dy chur shirveishyn ard-scanshoil 'sy linney toshee choud's ta'n Reiltys jannoo ny sloo yn aght v'eh ny lhie er jannoo ymmyd jeh tashtaghyn freillt, as soilshaghey magh da theay Vannin dy vel ad cosney vondeish ta feeu yn argid.

More from Manx Gaelic