On Air Greatest Hits Michelle Cain | 6:00pm - 9:00pm

Traa dy Liooar, 9oo Mean Souree 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 9oo Mean Souree 2025

Ta tuarastyl cur faaue dy vel y kerroo ayrn dy chummaltee Vannin ayns aaght preevaadjagh er maail baghey ayns boghtynys tuittymagh. Ta ny fysseree shoh ry gheddyn ass Creear er Cheet Stiagh as Ceau y Lught-thie son y vlein 2023-24, as ta trimmid er ve currit orroo ayns Tuarastyl Bleinoil Coonceil ny Shirveishee er Saaseyn noi Boghtynys.

Ta'n tuarastyl gra dy vel sleih goaill aaght er maail smoo lickly dy ve ayns doilleeid tarmaynagh cosoyley rish shellooderyn thie, as dy vel 11% dy lughtyn-thie as ta ny sloo na 60% jeh'n cheet stiagh er mean ec lughtyn-thie. Ta'n earroo shen goll seose gys 25% tra ta geill currit da costyssyn son cummalys.

Ooilley cooidjagh, ta'n tuarastyl gra dy vel cheet stiagh y lught-thie 'syn Ellan er vishaghey liorish 10.8% neayr's y chreear s'jerree va jeant 2018-19, agh dy vel yn rate bolgey argidoil er ve ec 21% harrish y traa cheddin. Ta'n tuarastyl gra dy vel preays argidoil er lughtyn-thie as ny smoo as ny smoo dy vel eh orroo jannoo ymmyd jeh argid spaarit oc dy eeck ny costyssyn. Agh cosoyley rish y Reeriaght Unnaneysit, er mean ta'n towse dy argid ec lughtyn-thie dy vaarail dagh shiaghtin mysh £17 ny syrjey.  

'Sy tuarastyl neesht ta fys veih'n Chreear er Ymmyrkey Sheshoil, as rere shen ta mysh 14.6% dy leih hug stiagh freggyrt as t'ad feddyn doillee eh ny feer doillee dy vaghey er y cheet stiagh oc ec y traa t'ayn.   

Ta'n tuarastyl cheet er reddyn jeant ec yn reiltys, gollrish yn aill sloo as yn aill vioghee as cooney cadjin argidoil son sleih lesh paitchyn, as saaseyn dy choadey sleih bentyn da geddyn bree.

Hed y tuarastyl roish Tinvaal shiaghtin woish nish. Ta'n Shirveishagh Tashtee, ta Caairlagh Boayrd Policy Slaynt, Ynsagh. Sheshoil, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra, back ayns 2019, dy ren Tinvaal cur er bun bing er boghtynys dy yeeaghyn er, 'sy chied ynnyd, yn aght ta shin gooley eh, as eisht yn aght ta shin coontey as goaill ayns laue eh, as ayns rieughid dy beagh y feanish ayn dy chur roish polaseeyn y reiltys er, as coardail orroo liorish Tinvaal, son shickyrys, dy chur eab er goll noi echey. T'eh gra dy vel eh dy feer cramp dy liooar, as ny t'ad dy loayrt mychione nish, dy vel slane boghtynys ayn, agh dy vel boghtynys tuittymagh ayn neesht, as y bun jeh shen tra ta lught-thie geddyn mysh 60% jeh cheet stiagh lughtyn-thie er mean son Ellan Vannin.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra nagh row dy firrinagh eie mie ain er shen. T'eh gra dy vel fys ain er, dy vel dagh blein ta'n reiltys jannoo creear er argid faill, as dy vel fys ain dy vel yn argid faill  ooilley cooidjagh er mean mysh £38,000 'sy vlein, agh dy vel shen 2023. Agh t'eh gra dy feer, cheet stiagh y lught-thie, nagh vel shen ynrican ny t'ou cosney, foddee dy vel eh ny vees sleih geddyn veih cooney cadjin argidoil, foddee dy vel eh ny vees sleih geddyn veih argid baiht ny veih argid 'sy vanc.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra, dagh wheigoo vlein dy vel yn reiltys jannoo ny t'ad cheet er myr Creear Cheet Stiagh as Ceau y Lught-thie, as dy vel ymmyd jeant jeh shen son ooley yn ronney jeh Keesh Tooilley Feeuid, as dy ren ad shen 2023-24, as eisht dy ren ad ooley as soilshaghey magh dy vel cheet stiagh er mean y lught-thie mysh £51,000, as magh ass shoh t'eh ry gheddyn bentyn da'n earroo dy leih ta fo 60% jeh shen, as dy daink ad er earroo jeh 11% jeh ny lught-thie as va studeyrys jeant jeu, vees ny sinshley na 'sy Reeriaght Unnaneysit agh vees foast towse mooar dy liooar.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra, eisht tra t'ad jeeaghyn er yn sleih shen 'sy vargey son thie preevaadjagh er maayl, dy vel eh goll seose eer ny syrjey, gys 25%. T'eh gra dy vel feme oc jeeaghyn er polaseeyn yn reiltys t'ayn, as orroosyn ta feme orroo lhiassaghey, dy chur eab er kiartaghey paart jeh shen, as dy hroggal sleih magh ass boghtynys tuittymagh, dy chur daue keeayll chionnit share jeh ve abyl dy chummal ayns Ellan Vannin as ve abyl dy ordrail ny nheeghyn ta'n sleih elley goaill myr red cadjin.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel boghtynys tuittymagh caghlaa rere yn speyr tarmaynagh as dy bee arragh sleih ta beggan cheu-chooylloo jeh ny naboonyn oc, as dy vel shen yn aght ta bea, agh dy vel feme er yn reiltys jannoo shickyr dy vel caa ec dy chooilley pheiagh 'syn Ellan shoh, dy chosney tooilley, dy ghoaill ayrn ny smoo 'sy cho-voodeeys ain, as dy ghoaill boggey veih baghey 'syn Ellan ny smoo, as dy vel shen ny vees slane Plan yn Ellan as seiy y lught-reill shoh er ve cur eab er cooilleeney. 

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel shoh er jeet noi doilleeidyn tromey gollrish Covid as bolgey argidoil as rateyn use, as paart jeu cheumooie jeh gurneil y reiltys ain, agh ayns rieughid shen vees feme er yn reiltys jannoo, shen dy eaishtagh rish pobble yn Ellan, as dy vel shen yn oyr dy vel ad jannoo ny caghlaaghyn show raaidey, jeeaghyn er y data t'oc, cre erbee yn aght t'eh currit ry cheilley, as eisht son polaseeyn soit er feanish dy ve ain dy chur eab er goaill ayns laue ny doilleeidyn roish sleih ayns Ellan Vannin.

Ta Caairlagh y Ving Reiht er Boghtynys, Juan Watterson, gra dy vel 'sy chied ynnyd dy vel yn reiltys ayns rieughid goaill ayns laue yn agenda rere boghtynys, dy vel eh jannoo tuarastyl bleinoil, dy vel eh jeeaghyn dy jeeragh er kuse jeh ny cooishyn doillee t'ayns shoh ayns Ellan Vannin bentyn da'n voghtynys, as dy vel shen red ennagh as ta'n lught-reill shoh yn chied er dy jarroo dy ghlackey shen dy bollagh, as myr shoh dy vel shen son shickyrys red ennagh dy oltaghey. 

Ta Mnr Watterson gra dy vel shin er nakin reddyn caghlaa mooar dy liooar 'syn aill sloo, as dy vel eiyrtys feer vooar ass shen bentyn da goaill sleih ta gobbraghey magh ass boghtynys, myr shoh dy vel shen builley feer vooar. T'eh goaill rish dy vel yn reiltys er n'ghra dy vel shen bishaghey jeh 48%, agh dy row bleeantyn as bolgey argidoil mooar ayns shen, dy feer, agh er-lesh ny yeih shen dy vel shen foast bishaghey jeh 17% ayns rieughid, myr shoh dy jean shen caghlaa dy feer da bea sleih.

Ta Mnr Watterson gra nagh vel shin er nakin wheesh goll er y hoshiaght bentyn da thieys. T'eh gra dy row billey currit roish er cummalyn as er shellooderyn-thallooin as tannyssyn 'sy lught-reill shoh chaie as nagh vel bree er ve currit da shen dy chur-rish cooishyn gollrish stundayrtyn son cummalyn ayns Ellan Vannin, as kuse jeh'n sleih s'boghtey 'syn Ellan ain baghey ayns cummalyn neu-feeu. T'eh gra, chammah's shen, bentyn da'n sthock dy chummalyn 'sy cherroo theayagh nagh vel bishaghey erbee er jeet ayns shen, as foddee dy row marranys jeant ec yn lught-reill shoh liorish goaill thieys as cur eh cheumooie jeh'n reiltys ayns Boayrd son Thieys as ny Co-voodeeyssyn, shaghey cur-lesh eh gys y vean, as geddyn aghtyn feayslee da'n doilleeid cooidjagh.

Bentyn da fysseree 'sy tuarastyl gra dy vel 25% jeusyn ayns aaght preevaadjagh er maayl baghey ayns boghtynys, fo ny harrish, ta Mnr Watterson gra dy vel shoh er ve y beoyn, fo ny harrish, rish kiare ny queig bleeantyn, as dy vel yn aght feayslee son shen dy yannoo reillyn dy hroggal thieyn share, agh neesht dy chur tooilley thieyn ry gheddyn 'sy cherroo theayagh, as 'sy traa shen nagh vel shin er nakin veg erbee elley currit da'n sthock dy chummalyn 'sy cherroo theayagh, as shaghey shen, dy vel enn er ve currit er dy vel eh ny s'doillee dy chur paart jeh'n sthock shen ayns ymmyd reesht er coontey cooishyn elley jeh'n lheid as cur er eeasaght, myr shoh er-lesh dy vel cummalyn dy feer er n'yannoo seose y doilleeid bentyn da feaysley kuse jeh ny cooishyn ta tosheeaghtyn y reiltys mchione boghtynys.

Ta Mnr Watterson gra, neayr's va'n chied Ving Reiht er Boghtynys currit er bun ayns 2018, dy vel sleih er jeet dy hoaighey jeh as dy hoiggal foddey ny smoo mychione ny vees taghyrt 'syn Ellan ain, as son shickyrys she'n oyr er-e-hon cur y treealtys shen roish Tinvaal, va shen paart jeh ny staydyn ayndaue honnick eshyn sleih baghey, tra v'eh goll magh myr yn Shirveishagh Cooishyn Sthie rish ny meoiryn shee 'syn oie, dy ren eh fakin paart jeh ny staydyn agglagh jeh cummalyn v'ayn ayns ardyn jeh'n Ellan shoh, son sleih ayns gaue as v'ad geddyn chequeyn raane as chequeyn cooney cadjin argidoil.

Ta Mnr Watterson gra dy row shoh jeh imnea dy feer, myr shoh dy vel eh mie fakin dy vel sleih soiaghey jeh foddey ny smoo dy vel doilleeid ayn, as ec y chooid sloo plan dy ghoaill ayns laue eh, as t'eh gra dy vel eh cur enn er foddee dy row ny va currit mestit, agh ayns rieughid dy vel eh jeeaghyn dy vel jeeanid firrinagh 'sy theihll politickagh ayns shoh 'syn Ellan dy eaysley kuse jeh ny doilleeidyn shoh. T'eh gra dy vel shin er nakin caghlaaghyn gys cooney cadjin argidoil son shickyrys theay, as dy row shen dy mooar lesh pohlldal y Ving er Boghtynys.

Er-lesh Mnr Watterson dy vel palchey obbyr er mayrn son y Ving er Boghtynys dy yannoo, dy vel cheughyn jeh boghtynys ayns Ellan Vannin as by vie lesh y Ving cur geill da as jeeaghyn er ny sodjey, agh dy vel eh gennaghtyn ec y chooid sloo dy vel ny moyllaghyn shoh ta cheet magh ass y ving goll er eaishtagh rish dy cairagh, dy vel obbyr goll er jannoo orroo, myr shoh dy vel ennaghtyn jarrooagh echey goll er y hoshiaght nagh jean boghtynys skyrrey magh ass yn agenda.

---oooOooo---

Ta'n towse dy argid currit da obbreeyn faillt ec yn reiltys er vishaghey liorish beggan ny sloo na £125 'sy vlein ayns ny queig bleeaney t'er n'gholl shaghey. Haink ny fysseree veih Shirveishagh Oik Coonceil ny Shirveishee, as Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoaie, David Ashford, ayns freggyrt scruit da feysht liorish y chumraag echey 'sy rheynn reihyssagh shen, John Wannenburgh.

'Sy vlein argidoil 2020-21, va'n towse £402.48 millioon punt. Ren eh bishaghey blein er vlein, as ta'n towse son y vlein argidoil 2024-25 nish £526.96 millioon punt. Ta Mnr Ashford gra dy vel shen goaill stiagh argid faill ooilley cooidjagh, lesh feeaghyn cadjin as feeaghyn troailtagh as toyrtyssyn son sleih ren scughey gys yn Ellan son oik, toyrtyssyn myr failleyder son Urryssaght Ashoonagh as toyrtyssyn myr failleyder son pensionyn.

Cha nel y towse son 2024-25 goaill stiagh bishaghey ayns argid faill currit back gys date s'moghey nagh row eeckit derrey y vee shoh chaie.

---oooOooo---

Jemayrt yn 17 Mean Souree, nee Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, cur treealtys roish olteynyn Tinvaal, shirrey baghtalys smoo 'syn aght ta sessal mooie jeant jeh ny scoillyn, as shen goaill stiagh clou ooilley ny tuarastylyn ta feeraghey ad, as son Creatlagh Feeraghey Mieys yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor dy ve currit roish y theay. 

Ta treealtys Mnr Hooper shirrey clou ooilley ny tuarastylyn jeh sessyn jeant mooie er ynnyd eggey y Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor cheusthie jeh mee lurg daue ve currit da ny scoillyn ny da shirveishyn elley. By vie lesh Mnr Hooper cur bree da ronney Slattys Daaltyn Tinvaal 1876 dy chur er yn rheynn cur slane coipyn, gyn veg scryssit magh, jeh ooilley ny tuarastylyn jeh'n lheid shen t'ec yn Rheynn, chammah's y docamid lesh Creatlagh Feeraghey Mieys yn Rheynn, liorish yn 3 Jerrey Souree. Oddagh ad shoh ve currit stiagh gys yn Eaghtyrane Tinvaal, as foddee eshyn eddyr cur ad roish Tinvaal ny cur coipyn gys Olteynyn.

Ta'n treealtys shoh cheet lurg da'n Shirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, as Oltey yn Chiare as Feed son Garff, Daphne Caine, gobbal dy chlou tuarastylyn liorish y cholught Etio, vees sessal yn aght ta scoillyn goll er stiurey rere conaant three bleeaney son feeraghey mooie. Ayns ynnyd jeh'n clane tuarastyl, ta'n Rheynn er chlou coontaghyn giare jeh un duillag y pheesh son dagh scoill, agh lesh caghlaaghyn towse dy vyn-phoyntyn ayndaue.

Ta Bnr Caine er vendeil ymmyrkey y rheynn, gra dy vel gaue, liorish clou y clane tuarastyl, dy beagh enn currit er fir er-lheh, dy bee jeeill jeant da creeaght ny fwirranyn, as dy jinnagh eh jannoo neu-hickyr onid yn oardagh aa-scrutee. 

Ta Bnr Caine er hoilshaghey magh dy vel ee arryltagh nish dy chlou y creatlagh hene, ga dy ren eh gobbal jannoo shen lurg aghin rere seyrsnys fysseree, agh t'ee shassoo er dy lhisagh ny slane tuarastylyn tannaghtyn follit. 

Ta Bnr Caine er nobbal dy hoilshaghey magh costys ny sessyn liorish y cholught Etio, gra dy jinnagh shen goll noi'n reiltys ayns barganeaghyn son conaantyn 'sy traa ry heet. Tra ren Mnr Hooper shirrey er yn Eaghtyrane Tinvaal, Lawrence Skelly, dy yannoo briwnys, row eh kiart son Bnr Caine dy ghobbal dy chlou ny costyssyn  'syn aght shoh, ren Mnr Skelly coardail dy row ee, agh gyn cur oyryn son y vriwnys echey.

Ta Bnr Caine gra dy vel ish jeeraghey er jannoo shickyr dy vel ny aa-scrutaghtyn feeu yn argid ta ceaut er-nyn-son as er shareaghey eiyrtyssyn ynsee, as hug ee feysht mychione foays da'n theay ass soilshaghey magh ny costyssyn shoh.

Ta Mnr Hooper, ta Lhiass-chaairlagh Bing ny Coontyssyn Theayagh neesht, er chremmey gennid dy vaghtalys. Ta kuse dy leih elley er chur feysht mychione yn oyr ta'n rheynn cur lhiettrimmys er clou ny slane tuarastylyn.

Bee caa da olteynyn Tinvaal resooney magh y chooish yn chiaghtin shoh cheet ayns soie Tinvaal Mean Souree.

---oooOooo---

Er y gherrid va'n eiyrtys jeh creear jeant son y vlein 2024 er y chymmyltaght as stayd son dellal er ny chlou, as ta'n tuarastyl shen soilshaghey magh doolaneyn fo failley cochianglt rish gennid dy schleiyn. Hooar y chreear magh dy vel ny smoo na 80% dy hieyn dellal credjal dy vel sleih aegey gyn schleiyn, as er-lheh 'syn ard bentyn da schleiyn eddyr-persoonagh as schleiyn y vea.

Ta Bnr Caine, myr yn Shirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, gra dy vel ee credjal dy vel bun y doilleeid ry gheddyn 'sy rate injil dy vee-startaght, as ec veg agh 0.7% son Mee Averil, shen feer injil cosoyley rish y rate ayns lughtyn-reill naboo, as ta Bnr Caine gra dy vel shen yn oyr dy vel shiartanse dy failleyderyn feddyn doillee eh dy gheddyn sleih dy chur stiagh son obbyr, eer mastey sleih aegey ta er chee faagail ny scoillyn. T'ee shassoo er, choud's dy vel yn earroo dy leih aegey shirrey obbyr injil, dy vel dy chooilley studeyr 'syn Ellan geddyn coyrle mychone coorseyn as keeayll chionnit jeh obbyr, vees cur daue fys mie mychione ny caaghyn er nyn son tra t'ad cheet dy ve faillt.

Ta Bnr Caine credjal dy vel coarys ynsee yn Ellan cur schleiyn da studeyryn, as t'ee gra dy vel ny studeyryn t'ee cheet quail mie-ynsit as mie dy loayrt. Agh t'ee cur trimmid er dy vel eh kiart dy haghney smooinaghtyn dy vel goan erbee cur coontey jeh dy chooilley red 'sy choarys ynsee, as t'ee goaill-rish dy jean eh freayll rish lhiassaghey dy yannoo shickyr dy vel sleih aegey jeant aarloo son ve faillt 'sy traa ry heet.   

Er cheu elley y skeeal, ta'n Captan Lee Clarke-Vorster, ta reireyder cadjin y colught Maritime Ellan Vannin, smooinaghtyn dy vel goll myr prindeys yn aght share dy chosney schleiyn. Ren eshyn hene goaill toshiaght myr prindeys, roish my jagh eh gys olloo-scoill dy gheddyn keim, as t'eh credjal dy vel goll myr prindeys jannoo seose aght ny s'bieau as ny smoo fondagh dy gheddyn ny schleiyn femoil son obbyr. T'eh gra dy vel prindeyssyn goll stiagh 'sy chymmyltaght obbree, as dy vel keeayll chionnit ry gheddyn vees cur caa daue dy ynsaghey as dy lhiassaghey ny schleiyn ymmydoil ta failleydeyryn shirrey. Ta imnea ec y Chaptan Clarke-Vorster nagh vel ynnydyn dy liooar son prindeyssyn 'syn Ellan, cosoyley rish buill cheumooie jeh'n Ellan, as t'eh cur raaue, my vees yn Ellan dy reayll sleih aegey as jannoo shickyr dy vel ny schleiyn ocsyn, dy vel feme er lhiassaghey skeimyn son prindeyssyn, wheesh as jannoo shickyr dy vel caaghyn dy gholl gys olloo-scoillyn.

---oooOooo---

Ta Kiarail Vannin cur raaue, sleih t'er n'gholl son lheeys 'sy Reeriaght Unnaneysit 'sy vlein t'er n'gholl shaghey, foddee dy vel yn enmys oc 'sy recortys oc er ve caghlaait gys yn enmys shallidagh oc ec y traa v'ad geddyn lheiys ayns shen. T'eh jeeaghyn dy vel mysh 430 surransagh as va shoh jeant, er yn oyr dy ren y coarys ec Shirveish Slaynt Ashoonagh Hostyn jannoo recortys jeh ny enmyssyn shallidagh myr dy beagh ad enmys cadjin ny surransee shen. Hug Kiarail Vannin enn er shoh ec y traa v'ee cur bree da stoyr data noa. 

Ta Kiarail Vannin gra dy vel ee gobbraghey rish sheshaghtyn slaynt y Reeriaght Unnaneysit dy hareaghey yn aght t'ad recortey enmyssyn, as er-lheh son surransee goll eddyr Mannin as y Reeriaght Unnaneysit. T'ee gra dy vel ee cur chaghteraght da lheelannyn ny fir lhee chadjin ayns Mannin, lhieusyn ta ny 430 surransagh shoh recortit, dy eeraghey ny enmyssyn oc, as ta shey meeaghyn ec ny lheelannyn dy eeraghey ny enmyssyn shoh. Mannagh vel freggyrt ry gheddyn liorish jerrey ny shey meeaghyn shen, bee enmyn ny surransee shen scryssit magh veih'n lheelann shen.

Ta Kiarail Vannin gra, my vees sleih er n'gholl gys y Reeriaght Unnaneysit son shirveishyn lhee 'sy vlein shoh chaie, agh dy vel ad foast er n'gheddyn screeunyn veih kiareyderyn lheiys 'syn Ellan, jeh'n lheid as Thie Lheiys Noble ny ny shirveishyn screenal, eisht dy lickly nagh vel y doilleeid shoh jannoo orroo. T'ee gra, sleih as t'ad smooinaghtyn foddee dy vel shoh jannoo orroo, dy lhisagh ad cur eam er lheelann ny fir lhee chadjin oc dy yannoo shickyr nagh vel ny enmyssyn oc er ve caghlaait.

---oooOooo---

Ta'n Rheynn Gastid Dellal er veeraghey dy vel aa-scrutaght strateishagh fo raad dy ooley vel kerroo yn charrooghys-l ry chummal seose 'sy traa sodjey, lurg reddyn t'er haghyrt 'sy jeadys er y gherrid, goaill stiagh y colught Celton Manx livrey seose y kied echey.

Ayns freggyrt scruit da feysht Tinvaal liorish Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoaie, John Wannenburgh, ta'n Shirveishagh Gastid Dellal, Tim Johnston, goaill rish, gollrish ayns lughtyn-reill elley, dy vel doolaneyn er ve fo kerroo karrooghys-l yn Ellan ayns ny bleeantyn jeieanagh, as t'eh gra dy vel ad shoh er chur orroo shirrey fys mychione y raad nee y kerroo goll 'sy traa ry heet.

Ta Mnr Johnston gra dy daink toshiaght er obbyr dy hanmagh 2024 dy lhiassaghey strateish jeant ass y noa bentyn da karrooghys-l myr ayrn jeh claare yn Rheynn, Ellan Vannin Bun-earrooagh 2025. T'eh gra dy vel yn strateish goll er cummey lesh co-obbraghey chionn eddyr y rheynn as yn jeadys. T'eh cheet er y kerroo myr cohoyrtagh scanshoil da tarmaynys Vannin, chammah's dy jeeragh as trooid shirveishyn cochianglt rish. T'eh gra dy vel dean y strateish noa dy aa-niartaghey goo mie yn Ellan myr lught-reill jeh ard-vieys as son colughtyn currymagh ayns carrooghys-l, choud's t'eh goaill ayns laue caghlaaghyn ta cheet 'sy vargey. 

Dy chummal seose lhiassaghey y strateish, ta fer coyrlee mooie er ve pointit dy chooilleeney aa-scrutaght strateishagh, as dy vel shoh goaill stiagh reaghey stundayrtyn son y lught-reill, myn-vrishey jeh gaueyn as moyllaghyn dy veeinaghey ny gaueyn t'ayn, as cur enn er niartyn yn Ellan 'sy vargey, as ny vees jannoo eh ny reih er-lheh.

Ta Mnr Johnston gra dy vel reddyn feddynit magh ec yn aa-scrutaght, chammah's docamaidyn elley jeh'n lheid as Fogrey er Arryltys dy gholl fo ghaue ayns karrooghys-l, va clouit er y gherrid, goll er ymmydey dy chur stiagh 'sy strateish as y plan jantyssagh cochianglt rish, as ta sleih jerkal rish ny reddyn shoh ve clouit 'sy vee shoh. 

---oooOooo---

Nee Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher, cur treealtys roish Soie Tinvaal Mean Souree, cur eam er Coonceil ny Shirveishee dy chooney lesh freayll foshlit Lioarlann y Lught-thie, ta ny sheshaght ghiastyllagh agh ta ny stiureyderyn j'ee gra nagh vel argid dy liooar dy reayll foshlit ee lurg jerrey Jerrey Souree.
 
Ta Bnr Faragher gra dy vel shoh ny cooish as ta whilleen chaghteraght er ve eck bentyn jee, whilleen post-l, as dy vel ee shickyr dy beagh whilleen ec dy chooilley Oltey yn Chiare as Feed elley, er yn oyr dy vel boayl er-lheh ec Lioarlann y Lught-thie ayns cree ymmodee sleih, nagh vel eh ynrican boayl ta sleih goll agh dy gheddyn lioaryn, agh dy row sleih jannoo ymmyd j'ee.

Ta Bnr Faragher gra dy ren ish jannoo ymmyd jeh Lioarlann y Lught-thie traa v'ee ny paitchey, as dy row eh jannoo dy mooar er y vea eck, nagh row eh ynrican y boayl v'ee goll son veg agh geddyn lioaryn er chor erbee. T'ee gra dy vel schleiyn sheshoil as lettyraght er nyn lhiassaghey ayns shen, dy row eh ny voayl myr paarant noa goll gys shen tra v'ee jannoo ymmyd j'ee, dy row ee ny boayl aynjee v'ee abyl dy smooinaghtyn ayns kiunys, nagh row jerkalys ayn dy jinnagh oo ceau palchey argid, dy row ee ny boayl cheh, as dy vel whilleen red ta Lioarlann y Lught-thie cur nagh vel ee smooinaghtyn dy jinnagh sleih feddyn peiagh erbee as ta red olk dy ghra mychione eck.

Ta Bnr Faragher gra, veih cheu yn reiltys, nagh vel yn argid ta Lioarlann y Lught-thie feme jannoo seose towse feer vooar, as bentyn da shen t'ee cur gys nyn Ellan, er-lhee nagh vod mayd agh lhiggey jee dooney, er-lhee dy lhisagh shoh jannoo seose tosheeaght son y reiltys. T'ee gra dy vel y treealtys eck dy jarroo cur eam er Coonceil ny Shirveishee dy chur argid ayns aght vees ry chummal seose, chammah's, son shickyrys, dy yannoo ny reddyn preayssagh shoh dy haghney yn dooney, as nagh vel eh foee coyrlaghey aght feayslee daue, dy vel ee shirrey orroo dy ronsaghey ooilley ny reihyn. 

Ta Bnr Faragher gra dy vel barrant dy liooar eck er dy vel eieyn ec Lioarlann y Lught-thie hene er reddyn dy ve jeant, as foddee dy vel shen gobbraghey rish Coonceil Ghoolish, agh cre erbee vees taghyrt, choud's t'eh gobbraghey ass-lieh Lioarlann y Lught-thie, choud's t'eh freayll foshlit y lioarlann, freayll foshlit ny shirveishyn shen, son pobble yn Ellan, shen dy vel ee shirrey orroo ronsaghey. 

---oooOooo---

Ta coardail er ve currit da three cooishyn dellal rere Claare Fondid Reiltys Ellan Vannin, as t'ad feer £2.3 millioon ooilley cooidjagh. Haink ny fysseree ayns freggyrt da feysht scruit Tinvaal liorish Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, er yn Shirveishagh Gyn Portfolio, as Oltey yn Chiare as Feed son Glionfaba as Purt ny Hinshey, Tim Crookall.

Ren Mnr Hooper briaght jeh Mnr Crookall mychione ny va coardit, mychione y chostys jeh shen, as mychione y towse dy argid v'eh jerkal rish spaarail myr eiyrtys jeh shen, as mychione yn traa veagh shen ry akin.

'Sy reggyrt echey, ta Mnr Crookall feeraghey dy vel £2.3 millioon coardit dy ve currit da three skeimyn, lesh £42,000 ceaut choud's nish. T'eh cheet er ny costyssyn myr argid baiht 'sy traa giare, as yn dean dy gheddyn vondeish mooar magh assdaue 'sy traa sodjey. Ta'n chooid smoo, £1.73 millioon, er ve currit ry lhiattee son 25 shaleeyn bun-earrooagh harrish 14 meeaghyn, as ta'n reiltys gra foddee dy bee vondeishyn feeu £15 millioon cheet magh assdaue ayns ny queig bleeaney shoh cheet. T'ad shoh goaill stiagh shirveishyn bun-earrooagh 'sy choarys son yeearreeyn bentyn da cooney cadjin argidoil son cheet stiagh, cur er bun caa dy vookal prowalyssyn imman er-linney, as coarys noa dy chosney argid dy jeeragh ass coontyssyn banc son oardrailyn lhee ta eeckit rolaue.

Bee beggan ny smoo na lieh-villioon punt currit dy chooney lesh cur er bun as stiurey y Chlaare son Fondid hene, as yn argid shen son failley as kionnaghey couyryn 'sy chied cheim j'ee.

Ta'n towse sloo, beggan ny sloo na £30,000, dy eeck son shalee harrish shey meeaghyn dy yannoo automatagh ny scrutaghtyn slattyssagh bentyn da conaantyn rish y reiltys.

Ta Mnr Crookall gra dy row ny troor dy chooishyn dellal shoh ny fir toshee va coardit neayr's va'n chlaare lhunnit, as dy vel eh jerkal rish tooilley bentyn da queig ardyn mooarey dy obbyr. T'eh gra dy vel coarys goll er lhiassaghey dy reayll arrey er argid vees goll er spaarail as yn aght ta shirveishyn shareaghey, as dy bee ad shen ry akin neesht ayns tuarastylyn dagh raiee as ayns coontyssyn reiree yn Tashtey.

---oooOooo---

Ta'n Unnid Poleeney Raaidyn gra dy vel yn earroo dy leih goit as yn earroo dy fineyn soit er vishaghey ayns imbagh ny ratchyn TT mleeaney, cosoyley rish 2024. Ta'n Unnid cheet dy ve three keayrt y wooadys cadjin echey dy ve freggyrtagh da imbagh ny ratchyn TT. Ta'n Sessanagh Lee Wright jeh'n Unnid Poleeney Raaidyn gra dy vel ad er ve cur ayns bree ny smoo mleeaney na ayns ny bleeantyn roish nish, as dy vel sleih goll ro tappee er ve red mooar er nyn son. T'eh gra, ec y traa shoh 'syn imbagh shoh nurree, dy ren ad cur magh 124 fineyn soit ta ry screeu stiagh 'sy chied imman, as dy row 168 jeu nish. T'eh gra dy vel tooilley sleih er ve goit oc na ec y traa cheddin nurree, as dy vel ad er n'yannoo tooilley rubbaghyn druggey as prowalyssyn ennal ec cheu ny raaidey, agh ec y traa cheddin ta'n earroo dy smoashyn ny sloo na v'ad ec y traa shoh nurree, myr shoh dy nee cur ayns bree ny t'ad dy yannoo, as dy vel yn oyr t'ad dy yannoo dy reayll sleih sauchey as dy yannoo ny sloo ny gortyn veih smoashyn, as shen t'ad er n'yannoo.

---oooOooo---

Ta Barrantagh Fysseree Ellan Vannin, yn Dr Alexandra Delaney-Bhattacharya, er chlou yn chied tuarastyl bleinoil jeh'n oik shen rish shey meeaghyn, as t'eh soilshaghey magh dy row bunnys 5,000 dy leih as va brishaghyn bentyn da ny fysseree persoonagh oc. Ta'n tuarastyl cur fys mychione yn earroo dy chooishyn ta'n oik cur-rish, yn aght ta fys currit da'n theay as mychione cur ayns bree ny reillyn bentyn da data persoonagh.

Haink yn Dr Delaney-Bhattacharya dy ve ny Barrantagh Jerrey Fouyir 2024, lurg traa as va gennid dy olteynyn y wirran as leeideilys interim ayn. Ta'n tuarastyl eck cheet er 4,918 fer er-lheh as va brishaghyn bentyn da'n data persoonagh oc eddyr Mee Averil 2024 as Mee Vayrt 2025. Dy jarroo, shoh foddey ny sloo na'n earroo recortit ayns ny bleeantyn roish nish. Va 2,621 eam chellvane er yn oik, as va ny shlee na 900 feyshtyn via post-l 'sy vlein. 

Va 22 aghin rere seyrsnys fysseree, lesh cumrail er ablid yn oik dy yannoo reaghyssyn dy traaoil. Ec jerrey ny bleeaney va foast 26 cooishyn foast foshlit veih aghinyn rere seyrsnys fysseree, as kuse jeu foshlit nish rish daa vlein. Ta'n Barrantagh gra dy vel ny cooishyn er-mayrn er-coontey preays er couyrysn, as t'ee gra dy jean failley fer as schlei er-lheh echey ayns cur-rish aghinyn rere seyrsnys fysseree cooney lesh ny cooishyn shoh t'er-mayrn.  

Ta'n tuarastyl cur enn er far-inchynaght myr cooish son imnea 'sy traa ry heet as red ennagh dy yeeraghey er. Ta'n tuarastyl cheet er queig tosheeaghtyn son y vlein 2025-26:
1.    aa-chummey strughtoor ny taillaghyn son sheshaghtyn;
2.    shareaghey y cultoor as coaryssyn cheusthie jeh'n oik;
3.    jannoo ny sloo yn earroo dy chooishyn er-mayrn;
4.    loayrt rish as cur tooilley fys da'n theay as sleih cochianglt rish cooishyn; as
5    shareaghey aghtyn stiuree as oaseirys, as er-lheh bentyn da far-inchynaght as chagnoalleeaght bun-earrooagh.

---oooOooo---

Lesh Laa Tinvaal ry heet, as mleeaney hig eh Jelhune yn 7 Jerrey Souree, er yn oyr dy nee Jesarn ta'n wheigoo laa, ta'n Cleragh Tinvaal, Jonathan King, greinnaghey sleih as t'eh foue cur stiagh aghin, dy heet dy ve oayllagh rish ny reillyn bentyn da aghinyn. Choud's t'eh ry yannoo dy chur stiagh aghin gyn coyrle, ta Mnr King greinnaghey sleih dy loayrt rish oik y Chleragh Tinvaal dy yannoo shickyr dy vel aghinyn scruit 'syn aght cooie, dy bee ad er nyn soiaghey jeh.

Ta Mnr King gra dy vel feme er y chooish ayns aghin cheet cheusthie jeh reddyn foddee Tinvaal jannoo reaghys er, myr shoh nagh beagh shen cooishyn eddyr-ashoonagh, shen dy ghra nagh vod eh ve mychione ny vees goll er jannoo ec cheeraghyn elley, as shen goaill stiagh y Reeriaght Unnaneysit, agh foddee eh ve mychione yn aght ta'n Ellan soilshaghey magh y barel echey er cooishyn eddyr-ashoonagh, myr sampleyr, agh son y chooid smoo ta feme er aghin cheet er red ennagh cochianglt rish Ellan Vannin – shen yn chied nhee.

Ta Mnr King gra dy vel y nah nhee bentyn da aghin, shen dy vel eh cooie da'n whaiyl slattyssagh, shaghey da ny quaiylyn hene, as dy vel y bun jeh shen ayns rieughid nagh vod sleih cheet lesh aghin gys Cronk Keeill Eoin er cooish er-lheh.

Ta Mnr King gra dy vel eh jannoo seose caa da sleih dy ghoaill ayrn ayns oardagh y whaiyl clattyssagh, agh nagh vel goaill ayrn ayns oardagh y whaiyl clattyssagh jannoo sleih ooilley-niartal. T'eh gra, ayns firrinys, eer my vees peiagh ennagh ny oltey reiht – as dy vel ymmodee olteynyn reiht as ta'n cheeayll chionnit shoh oc – dy vel eh foddey ny smoo doillee dy gheddyn caghlaa na foddee sleih smooinaghtyn. 

Ta Mnr King gra dy vel yn red scanshoil mychione geddyn coyrle veih'n Chleragh Tinvaal ny veih'n wirran echey, shen dy jean ad cooney lesh sleih stiurey trooid ny reillyn neu-chadjin, agh trooid paart jeh ny reillyn chagnoaylleeagh neesht, gollrish yn aght dy chur eh sheese er y duillag, cre cho liauyr lhisagh eh y ve. T'eh gra dy vel kuse jeh ny cooishyn shoh doillee dy liooar dy hoilshaghey magh ayns coyrle, agh t'eh gra dy vel coyrle son y theay as dy jinnagh ad greinnaghey sleih dy lhaih shen.

Ta Mnr King gra nagh jean yn oik echey cur eab er coyrlaghey sleih gyn cur stiagh aghin, nagh jean ad loayrt noi'n eie oc, nagh vel shen son shickyrys paart y Chleragh Tinvaal, ny paart peiagh erbee elley 'syn oik echey. T'eh gra dy jean ad cur eab er pohlldal sleih 'syn eie oc, liorish cooney lhieu cur eh ayns cummey dy ve lane-chiartit myr aghin. T'eh gra, my vees sleih jannoo shen, eisht t'eh treishteil dy jean y Ving er Reillyn Beayn jannoo briwnys dy vel eh lane-chiartit, as eisht dy jean eh goll gys y nah cheim, as foddee dy bee resooney magh er ayns Tinvaal laa ennagh.

Ta Mnr King gra dy vel oik y Chleragh Tinvaal ayns shen dy chooney lesh ny vees Tinvaal geearree jannoo, as shen dy eaishtagh veih dy chooilley pheiagh, as nagh vel ad niartaghey treealtyssyn er-lheh myr eie mie, agh dy vel ad niartaghey ad myr reddyn ta feeu resooney magh.

---oooOooo---

Ga nagh row eh agh Mee Averil haink John Hamilton dy ve Barrantagh Connaghyn, ren eh irree ass shiaghtin jiu er dy henney, Jelune y 2 Mean Souree. Er yn oyr nagh row agh yn earroo cheddin dy leih cur stiagh dy ve olteynyn y Voayrd as va ynnydyn ayn, cha row feme er reihys. Va pointit dy ve oltey y Voayrd dy leeideil er cooishyn thieys. Agh haink post ayns ny meanyn sheshoil veih ben, Bnr Camille Cutajar, as va Mnr Hamilton ayns thie eck ayns Doolish myr tannys. 

'Sy phost eck haink Bnr Cutajar er maayl nagh row eeckit ec Mnr Hamilton, as lesh jeeill dy liooar jeant da'n thie. T'ee gra dy row ee faagit lesh coontyssyn son reddyn caghlaait 'sy thie gyn kied. Va brattyn laare raipit seose, reddyn goit magh ass yn shamyr oonlee ny stroieit, soilshaghyn goit ersooyl, strengyn lectragh lhome as va oghe caillt veih'n shamyr aarlee as lesh reddyn ceaut magh ass y thie as stiagh 'sy gharey.  V'eh er Bnr Cutajar goll gys quaiyl, as va oardyr currit er Mnr Hamilton 'sy vlein 2017 dy aagail y thie as dy eeck bunnys £13,000 da Bnr Cutajar son maayl as jeeill, agh t'ee gra nagh vel ee er n'gheddyn veg. T'ee gra, ec y traa haink yn oardyr veih'n whaiyl, nagh row ish agh fer ayns rolley liauyr dy leih daue va Mnr Hamilton fo lhiastynys.

Ta Bnr Cutajar gra dy row imnea as preays urree, cur y chooish roish y whaiyl, as row ee goaill aggle bentyn da'n sauchys ecksh as ec y lught-thie eck. Cha nel policy ec ny quaiylyn bentyn da clou fys mychione cooishyn shivoil jeh'n sorch shoh, as ta Bnr Cutajar gra dy vel shoh cur doilleeid son shellooderyn-thallooin tra t'ad shirrey fys mychione sleih ta geearree cheet dy ve tannyssyn.

Neayr's post Bnr Cutajar, ta sleih elley er phostal dy ghra dy row keeayll chionnit jeh'n sorch cheddin oc rish Mnr Hamilton.

Ta Ronney 20 jeh Slattys Reihyssyn (Kiare-as-Feed as Lughtyn-reill Ynnydoil) 2020 gra nagh vod peiagh ennagh cur stiagh son oik my vees ad deyrrit son loghtyn vees goaill stiagh far-ghellal, sollaghey laue as neu-onid, agh cha nee cooish chimmee va noi Mnr Hamilton agh cooish shivoil, ga nagh vel eh er ve biallagh da oardyr y whaiyl.

Ta Caairlagh Boayrd Barrantee Connaghyn, Anthony Allen, gra dy dinsh eh da Mnr Hamilton dy lhisagh eh smooinaghtyn reesht mychione yn oik echey, agh t'eh credjal nagh vel pooar rere yn leigh ec yn lught-reill ynnydoil dy yannoo veg. Myr haink eh magh, ren Mnr Hamilton irree ass jeh yioin.   

Ren Oik Coonceil ny Shirveishee gra dy vel eh cummal seose lughtyn-reill ynnydoil ayns reaghey reihyssyn, as ren eh feeraghey nagh vel ronney 300 y Clattys Reihyssyn (Kiare-as-Feed as Lughtyn-reill Ynnydoil) 2020 cheet er ny eiyrtyssyn jeh cooishyn shivoil.

Bee feme er ro-reihys nish ayns Connaghyn dy gheddyn oltey noa y Voayrd.

Cha nel shoh yn un chooish ta cur er sleih gindys mychione ny reillyn son sleih dy chur stiagh son oik. Ayns Balleychashtal va Mahendrakumar Patel reiht Mee Averil dy ve ny Varrantagh, agh va shapp potecaree Mnr Patel scryssit magh veih'n recortys jeh shappyn potecaree lurg daa chooish noi echey liorish y Choonceil Cadjin Potecareeagh ayns 2021 as 2022. Ren Barrantee Balleychashtal feeraghey dy row fys oc er shoh, as dy row eh mie er-enn da'n cho-voodeeys ren reih eh, agh nagh row veg ayns ny reillyn va cumrail eh veih cur stiagh son oik rere yn leigh myr t'eh ec y traa t'ayn.

Ayns Doolish va Mark Wheeler pointit dy ve Coonceilagh, agh ta sleih gaccan dy row eh scryssit magh ec yn Choonceil Cadjin son Kiarail y Theay veih ve Fer-oik Prowallys 'sy vlein 2011, as cassid er dy ren eh cur chaghteraghtyn keintyssagh baghtal da client ayns gaue tra v'eh gobbraghey da'n shirveish phrowallys. Ta Mnr Wheeler gra nagh vel shen cochianglt ayns aght erbee rish yn oik echey myr coonceilagh.

Ayns fogrey, dooyrt Coonceil Ard Valley Ghoolish dy ren eh  shirrey coyrle mychione y chooish, as nagh vel veg rere yn leigh dy chumrail Mnr Wheeler. Agh ta'n Coonceil er chur stiagh barel da'n fwirran reihyssagh ayns Oik y Chrooiney dy lhisagh sleih ta geearree cur stiagh dy ve coonceilee goll er ronsaghey liorish y Hirveish Anchoodagh as Chumrail, as dy lhisagh slattys ve jeant dy niartaghey reddyn ta cumrail sleih cur stiagh son oikyn.

Ga nagh row oyr leighoil er John Hamilton irree ass yn oik echey myr Barrantagh Connaghyn, bee fo-reihys ayns shen, as bee feme er fo-reihyssyn neesht ec lughtyn-reill ynnydoil elley. Ayns Ward Meanagh Doolish as ayns Ward Jiass Rhumsaa, cha row shirreyderyn dy liooar cur stiagh Mee Averil, myr shoh ta ynnyd y pheesh ayns yn daa lught-reill shen, as ayns Balley ny Loghey, Jurby as Purt Chiarn ta feme oc er daa pheiagh y pheesh, reesht er yn oyr nagh row sleih dy liooar cur stiagh ayn dy ve nyn Marrantee Mee Averil. 

Bee caa dy chur stiagh pabyryn enmyssey veih jeih am moghrey Jecrean shoh cheet, yn 11 Mean Souree, as bee feme orroosyn ta geearree cur stiagh son ny oikyn cur stiagh ny pabyryn oc liorish Jecrean yn 18 Mean Souree. My vees shirreyderyn cur stiagh erskyn yn earroo dy ynnydyn, bee feme er reihys, as veagh yn laa son shen Jerdein yn 17 Jerrey Souree. 
 

More from Manx Gaelic