On Air The Afternoon Show Alex Brindley | 3:00pm - 5:00pm

Traa dy Liooar 24oo Toshiaght Arree 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 24oo Toshiaght Arree 2025 - as ooilley er yn un chooish, bentyn da'n Chlaare Argidoil, agh lesh trimmid er shirveishyn slaynt as kiarail y theay.

Jemayrt shoh chaie, yn 18 Toshiaght Arree, ayns Claare Obbyr Tinvaal, v'eh fo'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, cur y Chlaare Argidoil roish olteynyn Tinvaal. Agh roish shen va eab liorish shiartanse dy olteynyn dy chur shaghey y resooney magh er y Chlaare Argidoil, dy beagh tooilley traa dy yeeaghyn er ny v'aynjee. 

Roish nish v'eh fo'n lught-reill Alfred Cannan cur bree da caghlaa da'n ghlass three-filley son shiartanse dy leih – mysh 6,600 dy leih – t'er jeet dy ve nyn daue veih'n 1 Mee Averil 2019. Ayns ynnyd jeh'n ghlass three-filley son pensionyn, liorish ta bishaghey 2.5% ec y chooid sloo da pensionyn dagh blein, veagh Barrant er Pension Vannin, lesh bishaghey 2% ec y chooid sloo da pensionyn er-nyn-son t'er jeet dy ve nyn daaue veih'n 1 Mee Averil 2019.

Cha nel caa da olteynyn Tinvaal ceau teiy er ronnaghyn er-lheh y Chlaare Argidoil, t'eh orroo votal ayns foayr jeh'n clane Claare Argidoil ny noi eck. Ren olteynyn cremmey yn aght va'n lught-reill Cannan cur stiagh y chooish scanshoil shoh 'sy Chlaare Argidoil gyn caa da Tinvaal resooney magh ee myr cooish er-lheh. As myr shoh, ren yn Shirveishagh Tashtee coardail rish goaill y chooish shen magh ass y Chlaare Argidoil, dy bee caa da olteynyn resooney magh ee. 'Sy Chlaare Argidoil hene, ren eh bishaghey dy chooilley phension mleeaney rere y ghlass three-filley. 

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, gra, ga dy row yn Reiltys cur eab er cur bree da'n chaghlaa shen bentyn da pensionyn myr ayrn jeh'n Chlaare Argidoil, dy vel eh jeeaghyn gys doilleeid er stayd y tashtey feed blein veih nish, myr shoh nagh nee cooish phreaysagh ee as feme er jannoo ee chelleeragh. T'eh gra dy vel cooishyn scanshoil elley 'sy Chlaare Argidoil, as nagh vel traa dy liooar ry gheddyn dy hoiggal ny myn-phoyntyn j'ee.

Ta Mnr Hooper briaght, vel olteynyn souyr y laa shen ceau teiy er claare argidoil tra v'eh er ny insh daue ,magh assjee  dy bee giarraghyn draconiagh da shirveishyn slaynt, gyn fys ve oc er ny ta ny giarraghyn shen jeeaghyn dy ve. T'eh gra dy vel ad er n'gheddyn tuarastyl er y chagliagh keesh, ren Tinvaal shirrey, agh cha row shen agh yn laa roish shen, as nagh row shen ayns rieugh monney traa dy aa-scrutaghey y tuarastyl as myn-phoyntyn ayn va currit liorish y Tashtey, as eisht dy cheau teiy er caghlaaghyn cummyssagh erbee da'n chagliagh keesh y laa shen, nagh row eh possible dy chummal resooney magh keeayllagh y laa shen tra ta lhied y ghennid dy yss er ve currit.

Dooyrt Mnr Hooper neesht, dy beagh y Chlaare Argidoil clouit dy traaoil, eisht dy beagh caa da ny politickeyryn goll magh as loayrt rish cummaltee ny rheynnyn reihyssagh oc chammah's lesh olteynyn y lught-dellal roish my row eh orroo ceau teiy bentyn jee.

Ta imnea ec Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, mychione shirveishyn slaynt, as yn lught-reill Cannan loayrt mychione tayrn seose currym noa as plan obbree son Kiarail Vannin, dy yannoo ny sloo yn reayn dy hirveishyn goll er cur eck dy hannaghtyn cheusthie jeh'n chlaare argidoil eck. T'ee briaght mychione yn aght foddee peiagh erbee ayns Tinvaal y laa shen cummal seose Claare Argidoil tra nagh vel fys oc er y churrym noa shen ny er y phlan obbree shen, as foddee, aashagh dy liooar eh, dy beagh eh dy vel y plan obbree shen ny giarraghyn draconiagh shen nagh vel er ve roish Tinvaal, as nagh vel ad er n'gholl er resooney magh.

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Chris Thomas, gra dy vel shin cheet gys ardyn noa, as fy yerrey dy vel y Chlaare Argidoil ny ghocamad liorish Coonceil ny Shirveishee. T'eh gra, my vees yn Ard Shirveishagh reaghey dy lhiggey magh roish y theay y Lioar Jiarg-bane – shen dy ghra y lioar aynjee ta'n Chlaare Argidoil goll er soilshaghey magh ec yn Reiltys – my vees yn Ard Shirveishagh reaghey dy lhiggey magh roish y theay y Lioar Jiarg-bane, eisht dy beagh y Lioar Jiarg-bane lhiggit magh roish y theay as dy beagh ad abyl dy gheddyn myn-vrishey share jeh ny vees stiagh ayns shen, dy chooney lhieu jannoo shickyr dy vel ad jannoo shirveish er yn sleih jeusyn t'ad nyn jaghteryn, lesh y Chlaare Argidoil share vees possible.

Va Mnr Thomas gra nagh beagh veg caillt liorish cur shaghey y Chlaare Argidoil rish mee gys soie Tinvaal Mee Vayrt, ayns traa dy chur bree jee veih Mee Averil maghey.

Agh ta'n Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, gra nagh vel veg oddys y ve er ny chooilleeney ayns ny kiare shiaghteeyn shoh cheet nagh row er ny chooilleeney as er ny hoilshaghey magh da olteynyn hannah. T'eh cheet er caghlaaghyn haink magh ass caghlaa da'n ghlass three-filley, as dy vel ad er nyn soilshaghey magh dy cleeir da olteynyn as er nyn gur roue lesh ard soilshey jeerit er ny ardyn haghyr ny caghlaaghyn shen, as t'eh gra dy vel olteynyn goll er cur er-shaghryn liorish sleih ren loayrt as dy fondagh dy row ad cur eab er jannoo neu-hickyr oardagh y Chlaare Argidoil son y vondeish politickagh oc hene.

Ren olteynyn ceau teiy ayns foayr jeh goll er lesh y Chlaare Argidoil Jemayrt shoh chaie.

Roish my dug eh roish y Chlaare Argidoil ayns Tinvaal, ren yn Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Allinson, cur coontey j'ee da Radio Vannin. T'eh gra dy vel yn Chlaare Argdoil v'eh er chee cur roish Tinvaal cur eab dy mooar er cur argid ayns poggaid sleih ta gobbraghey ayns Ellan Vannin, as er-lheh  lughtyn-thie ta gobbraghey. T'eh gra dy vel eh toiggal dy bollagh ny preayssyn t'er ve orroo 'sy chubbyl dy vleeantyn t'er n'gholl shaghey, as t'eh cheet er cur paart dy chreeaght stiagh ayns kionneyderyn 'syn Ellan as cur creeaght share stiagh ayns dellal neesht, dy vod mayd imman er y hoshiaght aase tarmaynagh as bishaghey berchys kiart harrish y cho-voodeeys ain. 

Ta'n Fer-lhee Allinson gra, er-lesh, dy vel doolaneyn er-lheh ec dagh Claare Argidoil, as dy row feme oc er jannoo briwnyssyn doillee. T'eh gra dy vel fer jeh ny reddyn, as yn barel cheet back nurree, shen choud's dy row sleih toiggal yn oyr v'eh orroo yrjaghey keesh cheet stiagh dy vaih dy mooar ayns slaynt as yn ynsagh, dy row ad geearree y Reiltys dy chur doaie er yn aght t'eh gobbraghey as dy yeeaghyn er y vaarail echey hene. T'eh gra mleeaney dy vel ad jeeaghyn ayns rieughid er cur smaght s'geyrey er baarail y Reiltys kiart harrish ooilley ny Rheynnyn, agh cur-lesh stiagh ayn neesht y freggyrtys argidoil dy yannoo shickyr dy vel Rheynnyn tannaghtyn cheusthie jeh'n chlaare argidoil oc, as nagh vel ad dy kinjagh cheet er nyn doshiaght lesh towseyn ceaut rour.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel eh smooinaghtyn, er yn oyr dy row tarmaynys reen ain as dy vel shin er chosney trooid y traa dy volgey argidoil as rateyn use cho ard as va rieau recortit, dy vod mayd nish ayns rieughid goaill toshiaght er aa-hroggal paartyn jeh'n tarmaynys ain ren surranse, dy vod mayd cur argid back dy vaih ayns bun-troggalys ard-scanshoil, dy vod mayd cummal seose thieyn dellal ynnydoil, as dy vod mayd cummal seose lughtyn-thie ynnydoil, as dy vod mayd ayns rieughid jannoo shickyr dy vel dy chooilley pheiagh geddyn vondeish ass y verchys smoo ta Ellan Vannin er chosney, as, t'eh treishteil, dy jean eh freayll rish cosney.

'Sy Chlaare Argidoil, va £357 millioon punt currit da Kiarail Vannin, lesh £14 millioon ayns tashtey taghyrtagh neesht. Agh ta'n eear Hirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Mnr Hooper, gra dy dooyrt Kiarail Vannin ayns rieughid dy row ee feme ny sniessey da £370 millioon, as dy row shen tra va faaishnys er £15 millioon ceaut rour. T'eh gra dy dooyrt yn Ard Shirveishagh y moghrey shen dy row eh £20 millioon – dy row shen yn chied cheayrt v'eh er chlashtyn yn earroo shen, agh mie dy liooar – as dy row shen dy ghra dy row ad jeeaghyn ayns rieughid er claare argidoil jeh £375-376 millioon as feme er dy reayll reddyn goll dy rea, myr shoh ny vees goll er cur dooin ayns rieughid, she claare argidoil ee vees £19 ny £20 millioon ny sloo na dooyrt y hirveish claynt dy vel shin feme dy reayll reddyn myr t'ad, as dy vel y faaishnys shen goaill stiagh claare son shareaghey costyssyn er £10 millioon hannah.

Ta Mnr Hooper gra, dy ve cheusthie jeh'n chlaare argidoil shoh, shegin da Kiarail Vannin ec y chooid sloo feddyn aghtyn dy spaarail £30 millioon ayns blein. Shen dy gra spaarail 8% jeh'n chlaare argidoil cheusthie jeh 12 vee. Ny ta sleih smooinaghtyn er myr resoonagh – resoonagh agh doillee – shen 2% : cha nee 8 agh 2%. T'eh gra dy vel cooid elley y Reiltys er hoilshaghey magh dean miandagh jeh spaarail 1%, agh dy vod Kiarail Vannin jannoo hoght filley ny share na shen ayns yn 12 vee, as t'eh briaght, ayns rieughid?

Ta Mnr Hooper gra nagh vel fys echey er yn aght nee shen taghyrt, as dy by vie lesh soilshaghey magh veih'n Shirveishagh Slaynt er yn aght kiart nee shen taghyrt, er yn oyr nagh vel shen jannoo seose paart cheusthie jeh'n Chlaare Argidoil shoh. T'eh gra nagh vod mayd coardail rish claare argidoil jeh £357 millioon mannagh vel fys ain er yn aght hig yn rheynn slaynt dy ve cheusthie jeh'n chlaare argidoil shen, er yn oyr dy vod eshyn shassoo seose ayns shen as insh daue dy shickyr nagh jean eh. T'eh gra dy vel yn un aght dy ve cheusthie jeh'n chlaare argidoil shen, shen dy chur er nyn doshiaght giarraghyn mooarey da shirveishyn. 

Ta Mnr Hooper shirrey er Eaghtyrane Tinvaal dy leih da, nagh lhisagh eh jannoo ymmyd jeh'n raa shen, giarraghyn da shirveishyn, er yn oyr nagh mie lesh y Reiltys eh tra t'eh gra giarraghyn da shirveishyn. Ayns ynnyd jeh, t'eh gra dy jean eh ymmyd jeh'n raa, jehsyn ta ny stiureyderyn oc hene son shareaghey jannoo ymmyd : nagh vel ad giarrey shirveishyn, nagh vel ad agh scuirr veih jannoo lheihys da surransee. T'eh gra, er yn oyr nagh jean y Reiltys ginsh da sleih ny ta'n bun jeh shoh, dy vod eh cur coontey giare jeh reyggyryn red as fys echey er dy row eh inshit da'n Reiltys foddee dy beagh feme er scuirr voue lesh reaghys y Chlaare Argidoil shoh.

Ta Mnr Hooper cur leshtal er yn oyr dy vel eh cheet er reddyn ass y chooinaghtyn echey, agh nagh vel boiraghyn ayn er yn oyr dy vel yn Tashtey er chur gialdyn dy chlou plan argidoil vees goaill stiagh y fys shoh. T'eh gra dy vel eh feddyn shen dy ve feer anaasagh, er yn oyr dy vel yn Shirveishagh Tashtee er ninsh neesht da Tinvaal nagh row, myr ayrn jeh oardagh y Chlaare Argidoil 25-26, yeearree currit er Rheynnyn as Buird as Oikyn y Reiltys dy chur plannyn argidoil, as myr shoh nagh row veg ry gheddyn. T'eh gra dy vel eh jeeaghyn roish dy gheddyn magh yn aght nee'n Shirveishagh Tashtee clou plan t'eh er ninsh da Tinvaal nagh dooar eh. 

Ta Mnr Hooper gra dy vel shoh blass beg jeh ny ta'n plan argidoil shoh gra foddee dy bee feme er giarrey lesh y Chlaare Argidoil shoh : kiarail s'anmee, son ooilley er-lhimmey jeh paitchyn; reddyn currit son slaynt preaysagh feeacklagh as inchynagh; castey yn Shirveish Slaynt Inchynagh son Paitchyn as Sleih Aegey; doghan hyper-jannoo ass gennid dy geill ayns fir aasit; as freggyrt da creoighys; ny cummaghyn son fir-lhee chadjin faillt as er-linney; y parteeays son foays; shareaghey yn shirveish son therapy; plannyn son entreilys da feeackleyryn; cur er bun shirveish choyrlee neu-chrogheydagh; livrey y strateish son kiaraileyderyn; cur argid son coyrle persoonagh veih'n Undinys Ashoonagh son Ard-vieys ayns Slaynt as Kiarail; dooney ward obbraidagh. T'eh gra dy vel tooilley, agh dy vel ad shen ny v'eh cooinaghtyn er tra v'eh screeu yn rolley y moghrey shen. Agh t'eh gra dy row shen cur blass jeh shen va goll er cur er olteynyn dy phohlldal.

Ta'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Claire Christian, gra dy vel ee cur enn er dy vel claare argidoil Kiarail Vannin ny sloo na'n faaishnys er yn eiyrtys son y vlein t'ayn nish, soit er yn yss vees ry gheddyn ec y traa t'ayn. T'ee gra dy vel fys eck, er yn oyr shen, foddee dy bee imnea ec shiartanse dy olteynyn Tinvaal mychione builley erbee oddys cheet veih shoh er shirveishyn slaynt as kiarail. T'ee gra dy vel olteynyn elley ayn as imnea oc neesht mychione y vuilley jeh ceau rour liorish Kiarail Vannin 'sy vlein 25-26 er stayd argidoil y Reiltys ooilley cooidjagh – agh ayns shoh s'cosoylagh eh dy vel ee meanal y ceau rour liorish Kiarail Vannin 'sy vlein argidoil t'ayn nish, 24-25, shaghey 25-26.

Ta Bnr Christian gra dy ren yn Ard Shirveishagh cur er bun obbyr eddyr yn Rheynn as Kiarail Vannin dy reaghey deanyn cleeir as dy chur myn-phoyntyn dy foshlit as lesh baghtalys son ny shirveishyn nee Kiarail Vannin livrey cheusthie jeh'n chlaare argidoil shoh. Bee shen vees cheet magh ass yn obbyr shoh clouit 'sy churrym er Kiarail Vannin as ayns plan obbree Kiarail Vannin, as dy bee ny docamadyn shoh currit roish soie Tinvaal y vee shoh cheet son resooney magh cadjin, as dy vel eh er reaghey keirdlann son olteynyn dy vod ee loayrt roo dy jeeragh.

Ta Bnr Christian gra dy beagh eh neu-chiart er-e-son dy heet stiagh rolaue er y resooney magh shen, agh dy row ee geearree baghtalys dy ve ec olteynyn er y stayd argidoil as dy chur eab er loayrt, son y resooney magh shen mychione y Chlaare Argidoil, mychione imneaghyn erbee bentyn da'n towse dy argid ry gheddyn son slaynt as kiarail. T'ee gra dy vel yn Rheynn er chur-lesh stiagh ayn saase dy chummal seose obbyr dy chur er y hoshiaght aghtyn dy hareaghey cheusthie jeh Kiarail Vannin, as dy vel yn obbyr shoh er chur enn er ardyn scanshoil son caaghyn dy vishaghey ny vees jeant as fondid. T'ee gra dy vel ny reddyn jeant share shoh ard-scanshoil ayns jannoo shickyr dy vod Kiarail Vannin y towse cheddin dy hirveishyn cheusthie jeh'n chlaare argidoil echey y vlein shoh cheet, as dy phohlldal neesht lesh yn aght ta shirveishyn slaynt as kiarail ry chummal seose choud's ta shin goll er nyn doshiaght. 

Ta Bnr Christian gra dy vel yn obbyr shoh er chur ablid daue dy chur enn er, as dy hoiggal ny share, ny preayssyn er costyssyn as gaueyn er Kiarail Vannin son 25-26. T'eh gra er yn oyr shen dy jean yn Rheynn cur £4.3 millioon elley as bishaghey yn towse currit da Kiarail Vannin son y churrym gys £361.8 millioon, as son y chooid smoo dy jean shoh cur-rish preayssyn lesh faill as costyssyn jeh druggaghyn as reddyn erskyn bolgey argidoil.

Ta Bnr Christian gra, ny smoo na shen, dy bee tashtey teiyagh fo stiurey yn Tashtey jeh £10 millioon, cur ablid son cur tooilley argid, as bee shoh son ardyn as enn oc bentyn da preayssyn er costyssyn, agh ayndaue nagh vod faaishnys ve jeant jeh as currit stiagh ayns claare argidoil vunnidagh Kiarail Vannin ec toshiaght ny bleeaney argidoil.

Ta Bnr Christian gra dy loayr ee mychione feme er caghlaa, as dy vel feme er jannoo reaghyssyn creeney neesht dy reayll ny shirveishyn ain jantagh as fondagh as ry chummal seose 'sy traa sodjey. T'ee gra bee y currym as y plan obbree cleeir mychione ny caghlaaghyn ta femoil ayns shirveishyn, as er-lheh 'syn aght ta entreilys daue ec fir er-lheh, as 'syn aght t'ad goll er livrey liorish Kiarail Vannin. T'ee gra dy vel ee geearree aa-hickyraghey sleih mychione ny caghlaaghyn shoh vees goll er goaill veih keeayll chionnit ec surransee roish nish, as magh ass shoh dy bee claareyn argidoil currit gys ardyn elley, veih shirveishyn 'sy thie lheiys gys shirveishyn 'sy cho-voodeeys, as ec y traa cheddin coadey shirveishyn preayssagh as eginagh as son kanghyr. 

Ta Bnr Christian gra dy jean yn eab son ve jantagh as fondagh shirrey dy chummal seose ny eaghtyryn 'sy vlein 24-25 son reddyn jeant myr reih, lesh obbyr clinicoil dy feeraghey reddyn dy chooney lhieu toiggal yn aggyrt rieugh cheusthie jeh ny rollaghyn faarkee ain. T'ee gra, chammah's ny caghlaaghyn shoh liorish y chlaare argidoil son currym Kiarail Vannin, dy vel y Reiltys currit hannah da baih ny smoo na £3 millioon 'sy vlein 25-26 veih'n Tashtey son Caghlaa Slaynt as Kiarail. 

Ta Bnr Christian gra dy jean yn Rheynn cur stiagh yeearree elley son mysh £5 millioon dy phohlldal Kiarail Vannin lesh ny caghlaaghyn ard-scanshoil ayns shirveishyn, vees er-lheh goaill ayns laue kuse jeh ny imneaghyn ec Mnr Hooper bentyn da ardyn gollrish wardyn er-linney as reddyn elley. 

Ta Bnr Christian gra nagh jean ad cur roish lhiassaghey erbee son shirveishyn noa 'sy vlein shoh cheet, mannagh vel tooilley argid ry gheddyn, er yn oyr, liorish jannoo shen, dy vel eh cur gys preayssyn costys er Kiarail Vannin, as goaill veih ny couyryn ain ayns livrey ny caghlaaghyn femoil dy yannoo yn shirveish slaynt as kiarail ain cooie da'n traa ry heet. 

Ta Bnr Christian gra dy vel ee toiggal dy vel olteynyn er chlashtyn coloayrtys mychione ny caghlaaghyn shoh ayns ny kuse dy vleeantyn t'er n'gholl shaghey, agh er-lhee, gollrish cooid elley y theihll, dy ren shin ooley ny sloo y couyr femoil lurg y phandemagh, as scaailley ny caghlaaghyn femoil as yn feme dy chummal seose ny obbreeyn as ny co-voodeeyssyn ain, dy hoiggal ny caghlaaghyn shen. T'ee gra dy vel ny caghlaaghyn shoh goll er imman trooid baih argid elley, trooid imman gys ve jantagh as fondagh harrish Kiarail Vannin, as ve foshlit mychione ny lhiettrimmyssyn ayns yn 12 vee shoh cheet er jannoo smoo erbee ny shirveishyn noa  cur dooin y caa dy aa-reaghey as dy chur er bun ny undinyn son shirveishyn slaynt as kiarail vees ry chummal seose son y traa ry heet.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy row Kiarail Vannin currit er bun dy hareaghey mieys, dy hareaghey shirveishyn, agh neesht dy reayll cheusthie jeh'n chlaare argidoil, as dy row dean yn eie jeh freayll ee ec foddid dy chur-lesh cochianglys politickagh sloo as cochianglys clinicoil as oaseirys smoo jeh kiarail slaynt, agh neayr's 2019, fakin baarail er slaynt as kiarail y theay, dy vel £100 millioon elley goll er votal stiagh ayn.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy row y chlaare argidoil son y vlein shoh  £347 millioon, y chlaare argidoil son y vlein, dy vel ad cur ry gheddyn £371 millioon er-e-son, as reesht dy vel feme er livrey, ta feme ain er fakin ny vondeishyn ass shen, as dy row shen yn oyr dy row eh coontey feer vooar jeh'n Shirveishagh, Claire Christian, as ish cheet er y hoshiaght 'sy Chlaare Argidoil as gra dy row couyryn elley, dy beagh y tosheeaght smoo mleeaney ayns kied chiarail as shirveishyn ny fir-lhee chadjin as yn feeackleyrys, dy yannoo shickyr ayns rieughid dy vod sleih geddyn entreilys dauesyn dy moghey son lheiys lhiettalagh, shaghey cheet fy yerrey gys yn rheynn drogh-haghyrt as egin as ayns Thie Lheiys Noble.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel slaynt dy bunnidagh nish yn ayrn smoo jeh'n vaarail ain myr Reiltys, t'eh goll erskyn cooney cadjin argidoil as pensionyn nish, towse jeh £387 millioon, myr shoh foddee eer corrillagh beg per cent ceaut rour jeh shen jannoo seose y clane claare argidoil ec yn Rheynn Cooishyn Sthie, y clane claare argidoil ec yn Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys t'er ve giarrey sheese ooilley ny biljyn, myr shoh dy vel eh ard-femoil dy bollagh dy vel ad cheusthie jeh'n chlaare argidoil oc, agh neesht dy vel ad cur ny shirveishyn shen, as dy vel shen yn oyr ta shin feme aa-chummey jeh kiarail slaynt. T'eh gra dy vel feme ain er cur y surransagh 'sy chied ynnyd, ta shin feme tooilley seyraadyn 'syn Ellan bentyn da lheihys, shaghey cur sleih ersooyl veih'n Ellan, agh dy vel feme ain neesht er yn aght ta sleih geddyn lheihys ayns kied chiarail, as geddyn rey rish feme orroo faagail son ny oddys ve lheihyssyn costallagh ny ceau palchey hraa edyr ayns shoh ny hoal. 

Myr cheayll shin, ta tashtey tuittymagh jeh £14 millioon er ve jeant aarloo son kiarail slaynt, as ta'n Fer-lhee Allinson gra, mannagh vel y tashtey tuittymagh shen dy liooar, eisht dy bee mayd 'sy stayd cheddin jeh ceau rour, agh dy vel yn oyr son freayll argid son reddyn tuittymagh, shen er yn oyr dy vel feme oc cummal boayrd Kiarail Vannin, as currym ersyn son baarail y heshaght, freggyrtagh. T'eh gra dy vel eh geearree jannoo shickyr dy bollagh dy vel y fys t'ad dy chur da'n Rheynn, as ta oaseirys echey orroo, kiart, ayns traa, dy vel fys ain c'raad ta'n argid goll, as son fys dy ve ain dy vel eh goll er ceau er shirveishyn y chied strane, as da vondeish surransee Ellan Vannin. T'eh gra, myr shoh, dy vel eh kiart dy bollagh dy vel lheid yn scrutaght ve er y chlaare argidoil oc, as dy vel shin cummal freggyrtagh ad dy chur ny shirveishyn dy vel ad geddyn ny couyryn dy chooilleeney.

Ta Mnr Hooper cur coontey giare jeh'n Chlaare Argidoil myr fer ta cur yn chooid smoo jeh'n errey dy eeck son shirveishyn theayagh orroosyn 'sy vean traastit, as assjee foddee dy mie dy jean yn Shirveish Claynt, as t'eh gra dy vel eh lhaih magh shoh, scuirr veih cur lheihys da surransee, choud's ec y traa t'ayn coadey adsyn ta cosney ny towseyn smoo 'syn Ellan. T'eh gra nagh vod eh son shickyrys pohlldal Claare Argidoil nagh vel soilshaghey magh shoh da sleih, nagh vel soilshaghey magh y builley ayns rieughid jeh kuse jeh ny reaghyssyn shoh.

Ta dean yn Reiltys, myr va clouit echey 'sy strateish tarmaynagh echey 'sy vlein 2022, dy chur er pobble yn Ellan bishaghey gys 100,000 dy leih liorish y vlein 2037. Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel y pobble bishaghey, agh ec rate moal dy liooar, fo ny harrish, er yn oyr dy vel y rate ruggyree er n'gholl sheese, as dy vel yn rate baaish foast ayn, myr shoh dy vel shin feme dy reiltagh sleih cheet noal dy vishaghey y pobble vees goaill ayrn ayns obbraghey. T'eh gra dy vel eh er ve foddey ny smelley na va'n Reiltys jerkal as dy vel feme ain er, dy chur yn earroo dy leih son colughtyn ynnydoil.

'Sy resooney magh er y Chlaare Argidoil, haink Oltey yn Choonceil Slattyssagh, Paul Craine, er y chooish shoh. T'eh gra nagh vel ruggyryn er scuirr veih tuittym, ta baaseyn foddey ny syrjey na ruggyree, as ga dy vel olteynyn elley er jeet er reddyn t'ayn nagh vel sleih loayrt mychione, t'eh gra nagh row monney imraait mychione y chorrillagh vees foast bishaghey jeh'n phobble ain ny shinney na 65 blein dy eash. T'eh gra, choud's ta shin goll er nyn doshiaght, dy jean y neu-chormid shen chammah jannoo ny sloo yn argid cheet stiagh veih'n Urryssaght Ashoonagh, as dy jean eh ny smoo ny vees goll magh, ny pensionyn goll magh veih tashtey yn Urryssaght Ashoonagh, as dy vel shen ayrn feer, eer vooar jeh'n reayrt shen. 

Ta Mnr Craine gra, tra ta shin jeeaghyn 40 blein roin dy yannoo faaishnys er yn aght nee tashtey yn Urryssaght Ashoonagh tannaghtyn ayn, dy vel feme ain er fakin dy bee'n corrillagh per cent jeh'n phobble erskyn 65 jeant foddey ny sloo. Foddee dy jean y pobble cheet dy ve shinney ayns Ellan Vannin ayns rieughid cheet gy kione liorish 2040. T'eh gra dy vel eh gooley shen veih'n earrooyn mooarey t'ain jeusyn ec y traa t'ayn ayns ny 50yn oc, 15 blein veih nish bee ad ny shinney na 65, as eisht y possan goll trooid as harrish y chagliagh jeh 55 ayns ny bleeantyn lurg shen, bee ny sloo jeu. 

Ta Mnr Craine gra dy vel feme er shen jannoo seose paart jeh'n jeeaghyn gys y traa ry heet, agh dy vel feme orroo ve shickyr nagh vel policy-yn jiu jannoo doilleeidyn laa ny vairagh, as foddee dy vel shin baghey lesh kuse jeh dy doilleeidyn ass caghlaaghyn va goll er jannoo ayns ny 70yn ny ny 90yn, ny beggan jeh ny neesht jeu. T'eh gra dy vel cooishyn bentyn da cummey y phobble jannoo feer vooar chammah's er y Chlaare Argidoil as aase tarmaynagh.

Ta Mnr Craine gra, foddee dy nee Kiarail Vannin ta'n doilleeid chelleeragh nagh vel sleih loayrt mychione, as faaueyn jeh costyssyn vees cassey seose, agh dy vel yn doilleeid ayns corridoryn Kiarail Vannin neu-chormid y phobble as yn ayrn vees bishaghey jeh'n phobble erskyn 65 blein d'eash, as t'eh gra dy vel eh ard-femoil dy vel shin geddyn rey rish ny lhiettrimmyssyn ta lhiettal sleih aegey veih tannaghtyn ayn ny cheet back, as ta cur lhiettrimmys er sleih ta gobbraghey veih cheet dy vaghey ayns shoh.

Ta'n Ard Shirveishagh, Mnr Cannan, gra dy vel shoh ny Claare Argidoil son lughtyn-thie ta gobbraghey, as dy vel shoh Reiltys t'er hoilshaghey magh dy kinjagh dy vel eh currit da lughtyn-thie ta gobbraghey, vel shen liorish cur corrym rateyn dy chooney cadjin argidoil son paitchyn, vel shen cur tooilley ynsagh ayns ny bleeantyn moghey, reesht as reesht ta'n Shirveishagh Tashtee 'sy Reiltys shoh er hoilshaghey magh dy vel eh currit da lughtyn-thie ta gobbraghey, as dy vel eh cur moylley as soylley da son geddyn tooilley argid ayns poggaidyn ny lughtyn-thie ta gobbraghey as dy jarroo tooilley argid ayns poggaidyn jeh sleih dy cadjin trooid y tarmaynys, veih sleih nyn lomarcan gys ny pensioneryn ain.

Ta Mnr Cannan gra shegin da aase tarmaynagh ve ain, shegin dooin goaill kiarail jeh'n phobble ain, as dy vel shoh kesmad jarrooagh er y hoshiaght nee cooney dy hareaghey y reayrt son sleih 'sy vlein shoh cheet choud's t'ad goaill ayns laue staydyn tarmaynagh moal as faase dy liooar. T'eh gra dy vel eh goltaghey y Chlaare Argidoil shoh as goltaghey ny giarraghyn ayns keesh nee bishaghey yn argid ayns poggaidyn sleih, as ny caglieeyn cheet dy ve syrjey son cooney cadjin argidoil son paitchyn, as y bishaghey ayns cooney cadjin argidoil son paitchyn.

Ta Mnr Cannan gra dy jean eh caghlaa son sleih as yn reayrt oc er yn ablid oc dy chur-rish y tarmaynys, as dy jean eh cooney neesht dy hareaghey y tarmaynys ain.

Ta Mnr Cannan cheet er caghlaa ayns keesh, as 'sy Chlaare Argidoil va'n lowanse persoonagh jeant ny syrjey liorish £250, dy ve £14,750. Nurree va'n rate syrjey dy cheesh cheet stiagh currit seose gys daa phing 'sy phunt gys 22%, lesh yn daa phing elley goll eer-lheh son slaynt as kiarail y theay. Mleeaney ta'n rate syrjey er ve currit sheese liorish ping gys 21 phing 'sy phunt, lesh ping goll er-lheh gys slaynt as kiarail y theay.

Lurg yn lowanse persoonagh dy £14,750, bee'n rate sinshley dy cheesh cheet stiagh, vees 10%,  ry eeck er £6,500, lesh yn rate syrjey, 21%, ry eeck er cheet stiagh erskyn £21,250 'sy vlein.

Ta cagliagh smoo er keesh neesht, ta'n towse smoo nee peiagh erbee geeck myr keesh cheet stiagh, as ta shen er n'gholl seose veih £200,000 gys £220,000 'sy vlein.

Haink Mnr Cannan er caghlaa neesht ayns cooney cadjin argidoil son paitchyn. Ta'n cagliagh syrjey er ve reihalagh son cooney cadjin argidoil son paitchyn er ve currit seose liorish £10,000, myr shoh foddee paarantyn cosney wheesh as £90,000 'sy vlein, as foast cosney cooney cadjin argidoil son paitchyn. Ta bishaghey 2.2% neesht 'sy rate.

Nee ny rateyn son y chooid smoo dy chooney cadjin argidoil currit rere reaghys maylartagh rish y Reeriaght Unnaneysit bishaghey liorish 1.7%, agh nee rateyn elley nagh vel maylartagh bishaghey liorish 2.2%, agh cheumooie jeusyn shoh, hig bishaghey smoo ayns shiartanse dy chooney cadjin argidoil. 

Nee'n toyrtys son kiarail voandyrys bishaghey liorish 5.3%, as ta'n Reiltys gra dy vel shen soilshaghey magh dy vel eh currit da pohlldal shirveishyn kiarail slaynt.

Hig bishaghey 3.5% ayns Lowanseyn Moiraghys, Ayraghys as Doltanys. Nee'n Lowanse Cadjin Moiraghys bishaghey gys £217.71 'sy chiaghtin. Ta'n sym gloutagh jeh'n Toyrtys Moiraghys tannaghtyn ec £750. 

Nee Dhooraght y Gheurey dy chooney lesh eeck son conney goll seose liorish £50 dy ve toyrtys jeh £400.

Agh ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoaie, John Wannenburgh, cur gys lieh yn Tashtey dy vel eh jannoo ymmyd jeh'n Chlaare Argidoil mleeaney dy chionnaghey teiy-yn 'sy reihys mooar cadjin 'sy vlein shoh cheet, as t'eh cremmey yn aght dy vel yn Tashtey ny lhie er jannoo ymmyd jeh argid ass tashtaghyn freillt, lesh £110 millioon assdaue dy reayll corrym y Chlaare Argidoil 2025-26, agh dy jean eh ny sloo yn towse dy argid vees goll er tayrn magh ass ny tashtaghyn freillt harrish ny queig bleeantyn shoh cheet.

Ta Mnr Wannenburgh gra son shickyrys dy lhisagh imnea smoo ve ayn mychione tannaghtyn foast lesh ve nyn lhie er ny tashtaghyn freillt ain, red ennagh ta'n Reiltys ny lhie er vees cheet dy ve yn ymmyrkey echey, as vees cur baggyrt dy jig eh dy ve ny oash, as dy beagh shen aynsyn hene neu-chooie.

Ga dy vel yn Tashtey gra dy jean eh ny sloo ny towseyn dy argid dy ve tayrnit magh ass tashtaghyn freillt son y Chlaare Argidoil ayns ny queig bleeaney shoh chaie, t'ad er n'ghra yn red cheddin roish nish, agh ayns ynnyd jeh cheet dy ve ny sloo, ta ny towseyn er jeet dy ve ny smoo. 

Va Mnr Wannenburgh fer jeh hoght Oltey yn Chiare as Feed ren ceau teiy noi'n Chlaare Argidoil. Chammah's Mnr Wannenburgh, a shin er chlashtyn hannah three oltey elley ren votal noi eck neesht, Mnr Hooper, Bnr Edge as Mnr Thomas. Votal noi eck neesht va'n daa oltey son Carbory, Balleychashtal as Malew, Tim Glover as Jason Moorhouse; yn oltey son Doolish Hiar, Joney Faragher; as yn chied er dy hassoo seose dy loayrt mychione y Chlaare Argidoil lurg da'n Fer-lhee Allinson cur roish y treealtys echey va'n oltey son Rushen, as Loayreyder yn Chiare as Feed, Juan Watterson.

Ren Mnr Watterson cur Billey Oltey Preevaadjagh roish yn Chiare as Feed er y chooish shoh 'sy vlein 2012, dy chaghlaa oardagh y Chlaare Argidoil. Tra haink eh gys yn Nah Lhaih, va jeih oltey ayns foayr jeh as jeih noi echey, as v'eh er Loayreyder yn Chiare as Feed ec y traa shen ceau teiy ayns foayr jeh'n status quo, gyn caghlaa yn oardagh, as myr shoh va'n billey echey caillt. Neayr's shen, 'sy vlein 2016, haink Mnr Watterson dy ve Loayreyder yn Chiare as Feed, as v'eh pointit dy ve Caairlagh y Bing er Coontyssyn Theayagh.

Ta Mnr Watterson gra, er-lesh, dy vel mooarane elley dy ve jeant dy yannoo ny share oardagh y Chlaare Argidoil. T'eh gra nagh vel eh cheet ynrican er yn traa t'eh jeant as cur eh roish y theay ny s'moghey, agh dy vel eh loayrt mychione cur eab er ve shickyr c'red ta taghyrt, c'raad ta'n argid goll as cre ta shin dy gheddyn son yn argid shen. T'eh gra dy vel shen dy bollagh neu-chianglt ree as dy row eh rish tammylt liauyr. T'eh gra dy vel shin geddyn y Chlaare Argidoil, as nagh vel shin aa-smooinaghtyn back er yn aght hie yn Chlaare Argidoil nurree.

Ta Mnr Watterson goaill rish dy vel shen dy bollagh paart jeh'n obbyr echey myr politickeyr, agh dy by vie leshyn fakin versoon yn Reiltys jeh shen, shaghey y vershoon echey hene. T'eh gra dy bee Bing ny Coontyssyn Theayagh nyn soie ayns shen marish oaseiryn yn Tashtey, Mee Vayrt, roish y theay dy chur eab er feddyn magh ny snaieyn jeh'n sorch shoh dy obbyr, agh dy feer lhisagh shin ve abyl dy akin c'raad ta'n argid shen goll as ny nee mayd geddyn son yn argid shen, as ny t'ain ayns shoh, she rolley jeh argid dy ve ceaut liorish rheynnyn, as ny ta shin feme, shen er shen ta'n argid shen dy ve ceaut, c'raad ta ny preayssyn er costys, raad ta ny saaseyn share ayns jannoo dy ve ayn, cre ta shin dy gheddyn son yn argid shen. 

Ta Mnr Watterson gra dy vel cowraghyn dy chooilleeney ayns plannyn ny rheynnyn, agh nagh vel ad 'sy Chlaare Argidoil. T'eh gra dy lhisagh aght share ve ayn jeh cur cooidjagh fys argidoil as fys neu-argidoil. 

Bentyn da cooishyn slaynt as kiarail, ta Mnr Watterson gra dy ren y Ving er Coontyssyn Theayagh cur tuarastyl 'sy vlein 2018 mychione ny reddyn as va feme orroo taghyrt, as dy vel kuse jeu shen as ta feme foast orroo taghyrt, myr shoh nagh vel fys ain foast er quoid ta obbraid er lhesh costal, quoid ta obbraid er bodjal sooilley costal, myr shoh cha nirrys eh dy vel jannoo claare argidoil son yn shirveish slaynt, she towl doo mooar eh dy yss. T'eh gra myr shoh dy vel feme er toiggal ny ta sleih geearree toiggal, as eisht quoid ta jannoo costal dy feer, as er-lesh dy vel ad shoh reddyn as ta'n Rheynn fuirraghtyn er Kiarail Vannin livrey, as dy vel Kiarail Vannin fuirraghtyn er yn Rheynn dy livrey, as eddyr yn daa hraa cha nel peiagh erbee veg ny s'creeney mychione cre'n shirveish slaynt ta shin geearree, as cre'n shirveish slaynt er-e-son ta shin arryltagh dy eeck, as quoid ta shin arryltagh dy eeck er-e-son.

Ta Mnr Watterson gra, 'sy chied ynnyd, dy vod ad cur y Chlaare Argidoil magh roish y theay foddey ny s'leaie, dy vod dy chooilley pheiagh elley rheynn 'syn obbyr greesee shoh marish ny politickeyryn. As da'n faaue nagh vel monney sleih toiggal shoh, t'eh gra dy vel ymmodee coontysseyryn, ny shlee na 600 coontysseyr recortit ayns Ellan Vannin as dy vel coontysseyryn as fir phrofeshoonagh elley ry gheddyn, agh dy vel ymmodee sleih mooie ayns shen nee toiggal shoh, agh dy vel feme ain cha nee ynrican er toiggal ny vees cheusthie jeh shoh, agh dy vel feme er cur stiagh eh 'sy choheks jeh bleeantyn t'er n'gholl shaghey, dy vel paart dy chosoyley as soie noi ry hoi rish y Reeriaght Unnaneysit, myr sampleyr, vel shin roish ny ergooyl, myr shoh dy vel obbyr vees ry yannoo as ry hoiggal mooie ayns shen. 

Ta Mnr Watterson coardail, fy yerrey, dy vel eh son ny politickeyryn dy ve abyl dy votal ayns foayr ny noi eck, agh er-lesh dy by vie lhieu ooilley jannoo shen veih ynnyd, ayn ta fys mie er ve currit daue as vees possible, as yn aght t'eh gobbraghey ec y traa t'ayn, nagh vod ad jannoo shen.  

Ta Mnr Watterson gra dy dug eshyn eab hoshiaght er caghlaa oardagh y Chlaare Argidoil back 'sy vlein 2010 lesh slattys, as ta cubbyl dy eabyn er ve echey neayr's shen, as cha row eh rieau caillt echey agh liorish vote ny ghaa. T'eh gra dy nee'n doilleeid eh dy vel vote myr glout ec Coonceil ny Shirveishee as cubbyl dy olteynyn yn Tashtey, as dy vel ad bunnys harrish y linney, lesh kuse dy leih as foddee nagh vel ad geearree ve ny fir shen jannoo ny reaghyssyn mooarey, agh dy vel shoh yn un aght nee eh gobbraghey goll er y hoshiaght, er-lesh.

Lesh reihys mooar cadjin cheet 'sy vlein shoh cheet, vel eh lickly dy jig caghlaa? Ta Mnr Watterson gra, veih ny va jeant 'sy traa t'eh n'gholl shaghey dy by chosoylagh eh nagh bee caghlaa bunnidagh jeant, as dy vod mayd jerkal rish Claare Argidoil gyn veg taghyrt aynjee 'sy vlein shoh cheet, mannagh vel reddyn goaill toshiaght er jannoo doilleeidyn dy mooar.
 

More from Manx Gaelic