On Air Daybreak Kim Quine | 6:00am - 9:30am

TRAA DY LIOOAR, 22ah Jerrey Fouyir 2023

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 22ah Jerrey Fouyir 2023.

Jerrey Souree mleeaney, ren Tinvaal coardail rish plannyn dy jeeaghyn er daa haase dy chur argid dy eeck son kiarail voandyrys, kiarail chummalagh as kiarail 'sy thie. Yinnagh yn derrey haase cur er y Reiltys eeck son dy chooilley horçh dy chiarail, as yinnagh y saase elley cur er bun scrutaghtyn cooid son surransee, lesh caglieeyn er yn towse dy argid veagh goll er ceau er fer er-lheh erbee. Nee'n Reiltys lhunney co-choyrle as straih dy cheirlannyn nee cur caa da sleih loayrt mychione yn daa haase as fys oc er tooilley myn-phoyntyn jeu. 

Ta'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, Lawrie Hooper, gra dy vel yn chied reih ny ta sleih gra rish  kiarail phersoonagh nastee, as dy vel y saase shen soit er ny vees goll er ymmydey ayns Nalbin, as liorish, my vees feme ec peiagh ennagh er kiarail, dy vel sess jeant jeh'n eme ayd, as eisht dy vel yn chiarail shen currit as eeckit er-son y pheiagh shen ec y Reiltys. T'eh gra dy beagh feme er yn er er-lheh eeck costyssyn son shamyr as aaght as dy beagh scrutaght cooid er shen, agh fy yerrey dy beagh y chiarail, vees jannoo seose yn chooid smoo jeh'n chostys, er ny eeck ec yn Reiltys.

Ta Mnr Hooper gra dy vel yn saase elley, vees enmyssit yn saase mestit, vees yn saase t'ad gymmydey ayns Jersey, vees ny choarys dy hoshiaght as cagliagh, lesh paart dy aght dy choadey coayr currit stiagh ayn. T'eh gra dy jinnagh sleih as yn cheet stiagh sinshley oc geddyn y cooney smoo, as dy jinnagh sleih erskyn shen geddyn cooney rere scrutaght cooid, as erskyn toshiaght er-lheh nagh beagh sleih reihalagh da veg. T'eh gra dy vel shen jannoo seose yn ayrn bentyn da'n toshiaght, as dy vel yn ayrn bentyn da'n chagliagh, shen dy beagh cagliagh 'sy vea ec peiagh ennagh er ny veagh ersyn eeck son ooilley ny costyssyn echey. T'eh gra ayns Jersey dy vel shen currit ec mysh £60,000 son fer er-lheh ny ec £90,000 son cubbyl, as shen dy ghra, tra ta peiagh ennagh roshtyn y towse shen dy argid vees ceaut, dy jean y Reiltys eisht eeck costyssyn elley son kiarail vees ec peiagh ennagh.

Ta Mnr Hooper gra dy vel sleih dy mennick roshtyn yn sorçh shen dy howse shen ayns eddyr un vlein ny three bleeaney, as shen ny lhie er yn sorçh dy cheim dy chiarail as t'ad feme,  myr shoh foddee eh ve dy vel sleih roshtyn mysh £60,000 tappee dy liooar. T'eh gra dy vel yn trass ayrn jeh'n choarys shen, dy vel cummys dy ghra dy by vie lesh y lught-reill, ablid y ve ec sleih dy reayll paart jeh'n argid oc hene, dy vod ad cur shen gys ny paitçhyn ny jannoo ymmyd jeh son costyssyn oanluckey. T'eh gra dy bee toshiaght soit, myr shoh my vees couyr erbee fo towse er-lheh, dy beagh caa da sleih freayll shen, as ayns Jersey dy vel ad, fo ny harrish, er n'yeeraghey shen er leagh jeh thie er mean, as yn eie jeh shen dy chooney lesh sleih freayll thie yn lught-thie.

Ta Mnr Hooper gra myr shoh dy vel shen daa choarys, ayns coontey lhean, agh t'eh gra dy vel ad feer chramp as dy vel ymmodee myn-phoyntyn ayndaue, as dy vel shen ayns rieughid yn oyr dy vel yn Rheynn geearree goll dy loayrt rish sleih, shaghey jannoo eh ynrican myr co-choyrle er linney myr ta'n Reiltys jannoo dy mennick, er yn oyr dy voddagh eh çheet dy ve cramp dy liooar, as er-lesh dy vel eh ny share dy vel ny coloayrtyssyn shoh goll er jannoo eddin ry eddin, er yn oyr dy beagh y feysht ec dy chooilley pheiagh beggan anchasley, fu beagh y stayd ec dy chooilley pheiagh beggan anchasley, as er-lesh dy jean sleih geearree toiggal yn aght oddys fer erbee jeh'n daa haase shoh jannoo orroosyn 'syn ynnyd as 'sy stayd oc. 

Ta Mnr Hooper gra dy vel yn daa haase shoh dy bunnidagh goaill yn chooid smoo jeh'n errey ersooyl veih''n er er-lheh as y lught-thie, as myr shoh ayns rieughid dy vel yn Reiltys goaill currym ersyn feer gollrish yn aght ta'n shirveish claynt ashoonagh goaill urree costyssyn y chiarail as y claynt veih'n lught-thie as gra dy jean yn tackeyder eeck son shen er yn oyr nagh nee er y pheiagh shen ta'n foill dy daink eh dy ve çhing. T'eh gra, fy yerrey, dy nee coarys mooar dy urryssaght, as dy vel shen yn aght lesh y choarys slaynt shoh neesht. Agh t'eh gra nagh vel eh ry haghney dy vel eh er peiagh ennagh eeck son shen, as dy vel feme er shen jannoo seose paart jeh'n choloayrtys shen neesht, mychione yn aght lhisagh shin eeck er-e-hon.

Ta Mnr Hooper çheet er ny feyshtyn cochianglt rish shoh : quoi vees dy eeck? cuin vees eh ry eeck? lhisagh sleih eeck harrish ooilley ny laghyn t'ad gobbraghey? lhisagh sleih eeck ynrican ec yn traa as ta feme oc er kiarail? T'eh briaght, eisht, ayns rieughid, my vees sleih dy eeck trooid ny laghyn t'ad gobbraghey, quoi vees dy eeck son shen, cre'n aght lhisagh eh goll er çhymsaghey, cre lhisagh ny rateyn y ve? T'eh gra dy vel feme er lheid ny coloayrtyssyn shen taghyrt, myr shoh dy vel yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay gobbraghey çhionn dy liooar rish cumraagyn 'sy Tashtey dy yannoo ny coloayrtyssyn shen, dy yeeaghyn er ny reihys oddys y ve er y voayrd, agh neesht eisht dy gheddyn barel theay Vannin er ny t'eh smooinaghtyn dy beagh ny choarys cairagh.     

She Nicola Igeoa ta leeideil yn shalee shoh ass-lieh yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay. T'ee gra dy vel yn Rheynn reaghey son kuse dy seshoonyn dy haghyrt Jerrey Fouyir as eisht trooid magh jerrey ny bleeaney. T'ee gra dy beagh seshoonyn er-lheh son kiareyderyn chammah's son y theay mygeayrt yn Ellan ayns caghlaaghyn boayl, as dy vel fer jeh ny bun-eieyn smoo ta'n Rheynn gymmydey son y choloayrtys, shen dy gholl magh gys sleih, shaghey jerkal roosyn dy heet da'n Rheynn, myr shoh dy row yn Rheynn er loayrt rish ymmodee kiareyderyn thieyn kiarail,  as dy jean eh goll stiagh as jannoo seshoonyn son ymmyderyn y hirveish as ny caarjyn as y lught-thie oc.

Ta Bnr Igoea gra dy vel yn Rheynn er loayrt neesht rish sheshaghtyn giastyllagh, Undinys ny Mraane, yn Undinys son Çheet dy ve Taaue, ny sheshaghtyn keirdey, jus smooinaghtyn cho lhean as oddys eh, dy gholl gys ny çhaglymyn oc as dy loayrt mychione ny reddyn shoh 'sy voayl ta sleih ooilley mygeayrt yn Ellan as arryltagh dy eaishtagh.

Ta Bnr Igoea gra dy jean y choarys shoh cur tooilley jeh costys yn errey er y cho-voodeeys, shaghey er y pheiagh vees feme y chiarail. T'ee gra, myr shoh, dy yannoo shen, dy voddagh shen fy yerrey jannoo er dy chooilley pheiagh 'sy cho-voodeeys, as myr shoh dy vel yn Rheynn geearree shoh ve cho lhean as vees possible as jannoo shickyr dy vel sleih toiggal shen as cur geill da shen. 

Ta Bnr Igoea gra dy nee caghlaa mooar eh son yn Ellan, as dy ren yn Shirveishagh loayrt roish nish dy row eh bunnys gollrish cur er bun Skeim elley son Shirveish Claynt Ashoonagh. T'ee gra dy vel eh ayns rieughid undinagh, as dy voddagh eh dy cummyssagh jannoo er dy chooilley pheiagh 'syn Ellan, myr shoh dy vel yn Rheynn ayns rieughid geearree greinnaghey sleih dy ghoaill ayrn ayn, as dy vel yn Rheynn geaishtagh, nagh vel veg reaghit foast. T'ee gra dy vel shoh ooilley jannoo seose ayrn jeh lhiasaghey yn aght yinnagh ny saaseyn shoh çheet cooidjagh ny share son yn Ellan.

Ta Mnr Hooper gra dy beagh y chiarail dy chur y chooish roish Tinvaal reesht traa ennagh, foddee Jerrey Fouyir shoh çheet ny Mee Houney, lesh treealtys, as my vees Tinvaal coardail rish shen 'sy vlein shoh cheet, dy beagh y feysht eisht cre cho tappee veagh ablid ec yn Rheynn rolley magh eh, as dy vel yn ansoor, dy by lickly eh dy bee eh kuse dy vleeantyn, rolley magh, ny veggan as ny veggan, coarys noa, er yn oyr dy vel eh smooinaghtyn, as cooish ee cho cramp, nagh vel caa ynrican dy vroo cramman as mooghey yn shenn choarys as foaddey coarys noa. T'eh gra dy bee eh ny rolley magh ny veggan as ny veggan, harrish paart dy hraa.

Ta Mnr Hooper gra dy beagh feme er yn Rheynn y ve feer chiarailagh nagh vel eh cur builley jiooldagh er sleih, foddee dy vel ad fo chiarail hannah, foddee dy vel ad fo raad, reaghey kiarail, myr shoh dy vel yn Rheynn geearree jannoo shickyr dy vel stayd caghlaaee goll, nagh vel dy chooilley pheiagh t'ayns y choarys hannah faagit mooie ny dy vel neu-vondeish currit orroo liorish goll harrish gys coarys noa, myr shoh nagh bee eh bieau. T'eh gra dy vel feme er jannoo eh as dy vel eh jeant cho tappee as vees possible, agh wheesh as shen nagh nhegin da'n Rheynn goll stiagh ayns reddyn as rour driss er.

---oooOooo---

Ta prowalyn reiltagh er ushtey iu dy hirrey ny ta sleih gra roo 'stooghyn kemmigagh beayn' er hoilshaghey magh nagh vel oyr son imnea. T'ad shoh stooghyn enmyssit perfluoroalkyl as polyfluoroalkyl. Ta Sheshaght Reeoil y Chemmig 'sy Reeriaght Unnaneysit cur eam son ny towseyn as ta slattys soiaghey jeu ec y traa t'ayn dy ve jeant ny sloo liorish jeih filley. 

Ta stooghyn kemmigagh myr shoh ry gheddyn : ayns reddyn jeant ry hoi glenney y thie; dy yannoo eaddagh vees jeen noi fliaghey, gollrish jaggadyn as fasscadeeyn as paalanyn; ayns pabyr jeen noi smarrey; dy yannoo eaghtyryn siyn nagh vel bee lhiantyn rish; ayns cooid son kiarail persoonagh gollrish shampoo, floss feeacklagh, gloas ingney as cosmaidyn sooilley; as son cur eaghtyr jeen noi cronnyn er brattyn laare, er coodagh son cooid hie as er eaddee elley. 

Agh cha nel stooghyn perfluoroalkyl ny polyfluoroalkyl brishey sheese rere nyn dooghys hene as t'ad çheet ry cheilley as troggal seose ayns ushtey, ayns ooir as ayns kirp ghooinnoil.

Ta Lught-Reill Bun-Shirveishyn Vannin prowal yn ushtey iu dagh raiee as cha nel cooish er jeet magh ass shen. She Gareth Patchett ta'n fer toshee bentyn da cooishyn ushtey. Ta Mnr Pratchett gra, dy haighoil er son sleih ayns Ellan Vannin, dy vel yn ushtey oc goll yn un cheayrt : çheet veih ny bodjallyn 'sy speyr as tuittym sheese ayns ny ardyn çhymsaghey; dy vel ny ardyn çhymsaghey roie stiagh ayns ny dooaryn; dy vel ny dooaryn cur stiagh 'sy wyllin glennee; dy vel cummaltee Vannin giu yn ushtey; dy vel eh goll stiagh ayns ny obbraghyn-glennee sornaigys; as magh ass 'sy vooir. T'eh gra, myr shen, dy vel yn red anchasley eddyr Mannin as ymmodee buill elley, shen nagh vel aa-choorsal yn ushtey.

Ta Mnr Pratchett gra dy vel fys cadjin ec sleih dy vel ushtey yn Awin Thames goll mygeayrt shiaght keayrtyn, as myr shoh, dy vel shen lowal eh – shen dy ghra yn towse dy stooghyn kemmigagh beayn – dy hroggal seose. Er-son sleih ayns Ellan Vannin, t'eh gra nagh vod eh fakin traa arragh ayn ayn dy voddagh eh troggal seose, choud's ta'n Ellan tannaghtyn lesh goaill yn ushtey veih ny buill ta shin jannoo nish.

Ta Mnr Pratchett gra nagh vel shen stayd vees ny share, nagh vel eh agh anchasley, as my vees sleih smooinaghtyn er awinyn, dy vel ymmodee colughtyn ushtey 'sy Reeriaght Unanneysit as ooilley mygeayrt y theihll goaill ushtey ass awinyn, as eisht dy vel ad cur lheeys da, as nagh vod ny coorseyn dy lheeys t'oc goaill magh ass ny covestaghyn shoh, myr shoh, myr shoh dy vel eh çheet dy ve jeh imnea trooid yn theihll. Agh t'eh gra, er yn oyr nagh vel shin goaill magh ass ny awinyn, as dy vel ny awinyn feer ghiare ayns shoh son shen as ooilley, nagh vel eh jannoo seose doilleeid, as nagh jean eh arragh jannoo seose doilleeid son yn ushtey iu ain.    

Yn fer toshee bentyn da ushtey iu da Lught-Reill Bun-Shirveishyn Vannin, Gareth Pratchett. 

---oooOooo---
Ta'n Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, gra dy jean coorse dy hayrn geill obbreeyn y cherroo theayagh da'n jerrey blaaghyn tannaghtyn ayn, myr ayrn jeh obbyr vees goll er dy phohlldal mraane as ta'n jerrey blaaghyn jannoo orroo. 
Va feysht er Mnr Cannan mychione y chooish shoh ayns soie Tinvaal Jerrey Fouyir yn çhiaghtin shoh chaie, as t'eh gra dy vel eh er jeet lesh yn coorse er-lheh. T'eh gra dy vel yn Reiltys cur slane enn er dy nee lane femoil eh, pohlldal mraane 'sy thie as 'syn obbyr oc, as dy vel Slaynt y Theay freayll rish gobbraghey rish Kiarail Vannin dy hayrn tooilley geill da'n jerrey blaaghyn trooid yn cherroo theayagh, chammah's clou wheigoo earroo jeh'n chullee son foaynoo 'sy voayl obbree, vees ny lioar stiuree soit er feanish as nheeghyn dy chummal seose foaynoo mastey oaseiryn 'sy voayl obbree. T'eh gra dy vel yn couyr feer vie er bastal shoh nish goll er ymmydey as er cur er y hoshiaght ec Sheshaght Lught Traghtee Ellan Vannin. 
Ta Mnr Cannan cur booise da Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Yiass, Claire Christian, son tayrn geill Tinvaal ayns fer jeh'n daa eysht eck er y chooish shoh gys moyllaghyn currit roish nurree ec Possan Ooilley Parteeagh jeh Ard-whaiyl y Reeriaght Unnaneysit bentyn da'n jerrey blaaghyn. T'eh gra dy vel eh toiggal dy ren yn Rheynn cur roish three moylley jeig 'sy tuarastyl echey 2022, vees goll harrish yn jerrey blaaghyn ayns reaghey policy as yn jerrey blaaghyn 'sy voayl obbree, therapy cur stiagh reesht hormoneyn as saaseyn clinicoil. Agh t'eh gra dy vel eh toiggal dy vel yn tuarastyl gra neesht nagh nee docamaid oikoil Shamyr y Chadjinys ny Shamyr ny Çhiarnyn eh, as nagh vel coardail currit da ec fer erbee jeh ny shamyryn ny eck ny bingyn oc.
Ta Mnr Cannan gra, dyn y wooise da shen, dy vel eh er vriaght jeh Slaynt y Theay dy aa-scrutaghey moyllaghyn y Phossan, erskyn freggyrt Reiltys y Reeriaght Unaneysit daue, as da tuarastylyn as moyllaghyn cooie elley erbee bentyn da'n jerrey blaaghyn t'er ve goit ayns laue er y gherrid. 
Ta Mnr Cannan gra dy ren eh gimraa 'sy 'reggyrt echey da Bnr Christian nurree dy vel traenal currit da shen goll er chebbal da failleydee y Reiltys bentyn da'n jerrey blaaghyn, as dy vel y coorse tayrn geill da'n jerrey blaaghyn foshlit da dy chooilley oltey y hirveish theayagh, as dy vel eh goll er livrey dy reiltagh marish mysh cheead dy lieh dy leih kionefenish. T'eh gra dy nee jarrooagh t'er ve barelyn çheet back veih'n choorse shoh, as er-lheh dy row adsyn va kionefenish booisal son y chaa dy rheynn y cheeayll chionnit oc. T'eh gra, choud's nagh nee anneydagh eh dy ve kionefenish dy yannoo y choorse, dy vel yn aght ta sleih er ghlackey eh jannoo shickyr dy jean eh tannaghtyn ayn myr red ennagh vees goll er chebbal dy reiltagh. T'eh gra, choud's ta sleih foast laccal eh, dy vel y Reiltys jerkal rish tannaghtyn lesh chebbal y coorse myr fer ass daa heshoon 'sy vee.
---oooOooo---

Ta creear liorish Ronsaght Dowanagh yn Ellan jeh ny shlee na un thousanse cummaltagh as daa cheead er n'gheddyn magh dy vel 53 per cent jeusyn hug stiagh freggyrt ayns foayr dy lajer jeh caghlaa da'n leigh dy chur kied da cummaltee vees sunt ayns ny inçhyn oc agh ta çhingys baasoil oc, dy reih dy hirrey cooney lesh geddyn baase.

Va'n ronsaght jeant liorish Ronsaght Dowanagh yn Ellan ass-lieh yn Troddan son Ooashlys ayns Geddyn Baase. Va 13 per cent elley beggan ayns foayr jeh'n chooish.

Noi shen, va 26 per cent dy leih ren goaill ayrn shassoo dy lajer noi cooney lesh geddyn baase, lesh 6 per cent elley beggan noi echey.

Ta Stiureyder Reiree Ronsaght Dowanagh yn Ellan, Lynsey Jefferies, gra dy row eh jannoo mooar jeh'n earroo dy leih ren goaill ayrn 'sy chreear. T'ee gra dy vel eh mie, agh nagh vel eh neu-chadjin dy vel yn cholught geddyn ny shlee na thousane freggyrt, agh dy nee freggyrt feer vie t'ayn, as dy vel eh soilshaghey magh cre cho scanshoil ta'n chooish shoh da sleih cheusthie jeh Ellan Vannin, as dy vel ad feer jeean dy rheynn ny barelyn oc urree. T'ee gra dy row earroo mie dy leih as t'ad cur freggyrt dy reiltagh da creearyn y cholught, as dy vel y cholught jeant booiagh dy vel eh clashtyn ny ta sleih dy smooinaghtyn. 

Ta Bnr Jefferies gra dy row y colught feer jeean dy hoiggal ny veagh freggyrt ec sleih tra va caa daue reih edyr shassoo noi dy lajer, ve ayns foayr dy lajer, as dy ren daa hreen, shen 66 per cent, jeh freggyrtee ayns foayr jeh, edyr dy lajer ny beggan, caghlaa yn leigh dy lhiggey lesh cummaltee sunt dy hinçhynagh as lane-aasit as ta çhingys baasoil oc, dy reih dy hirrey cooney ayns y vaase oc. 

Ta Bnr Jefferies gra dy dooyrt 92 per cent dy leih nagh gummey eh ny vees jeant ec y Reeriaght Unnaneysit, bentyn da caghlaa yn leigh choud's ta'n Ellan jannoo leighoil cooney lesh geddyn baase. T'ee gra, myr shoh, dy vel sleih ayns Ellan Vannin geearee sorçh ennagh dy chied ec yn Ellan oc hene dy ve sur-smooinit er er-nyn-son hene. 

Ta Bnr Jefferies gra nagh vel eh er chosoyley dy jeeragh ny eiyrtyssyn rish yn chreear roish nish. T'ee gra dy vel ee cur geill da ec y traa shoh dy vel sorçh ennagh dy vai goll er rere freggyrtee reih ad hene, ayndaue t'er chur freggyrt da'n chreear, myr shoh nagh vel shen dy ghra dy vel eh dy bollagh keeayllagh dy yannoo cosoyley dy jeeragh. T'ee gra, tra t'ee çheet er bai lesh sleih reih ad hene, dy vel ee meanal dy vel ee cur geill da nagh vel ny freggyrtee oc da'n chreear dy bollagh shassoo son y phobble ynnydoil, nagh vel cooid y phobble ayn vees ny shinney as earroo smoo dy reggyrtee bwoirrin lhieeney magh y chreear. 

Ta Bnr Jefferies gra dy vel ee cur geill da neesht, dy ren y colught cur magh y chreear da'n phanel ronsee echey, ta dy reiltagh lhieeney magh creearyn er nyn son, as dy vel yn colught jannoo mooar dy jarroo jeh ny freggyryn oc, as dy ren eh postal ee neesht ayns ny meanyn sheshoil. T'ee gra dy vod ee fakin kuse dy reddyn anchasley çheet magh ass shen, vees ny lhie er y voayl ta sleih er nakin y chreear as er yn aght ren ad cur stiagh freggyrt.

---oooOooo---

Hig eh dy ve neu-leighoil veih'n 8 Mee Houney maghey son nitrous oxide dy ve ec sleih erbee 'syn Ellan, vees coardail rish yn leigh 'sy Reeriaght Unnaneysit. Ta nitrous oxide mastey ny druggaghyn as ymmyd s'cadjiney jeant liorish sleih aegey, agh veih'n 8 Mee Houney hig eh dy ve enmyssit myr drug jeh'n Vrastyl C rere Slattys Drogh-Ymmyd Stooghyn Lheiyssagh 1976. Foddee sleih y ve pryssoonit rish 14 bleeantyn my vees ad brishey yn leigh.

Ta sleih ta jannoo ymmyd dy mooar jeh nitrous oxide faagail ad hene foshlit da doilleeidyn mooarey lesh y claynt oc, vees goaill stiagh anaemia, jeeill da ny nearagyn oc as paralysis. Ta cummys echey neesht dy chur er sleih ta gimman tra t'eh jannoo orroo ve cochianglt rish drogh-haghyrtyn, oddys y ve baasoil.  

---oooOooo---

Ta'n Ard Veoir Shee, Russ Foster, cur cuirrey er y theay dy heet quail meoiryn shee Ellan Vannin, yn Rheynn Cooishyn Sthie as Scuirreyderyn-Loght choud's t'ad cummal straih dy haishbynyssyn raaidey Mee Houney. T'eh gra dy vel ad geearree clashtyn dy jeeragh veih co-voodeeyssyn mychione ny cooishyn roue bentyn da kimmeeys as ymmyrkey neu-heshoil. T'eh gra dy nee shoh çheet cooidjagh ayns bun-eie jeh 'Shinyn shirrey, shiuish gra, ren shin', nee cooney dy chiaddey y plan ry hoi poleeney son y traa ry heet. T'eh gra dy bee kiare taishbynys raaidey 'sy vee : fer ayns Purt ny Hinshey, Rhumsaa, Balleychashtal as Connaghtyn.

Ta Mnr Foster gra dy vel ny seshoonyn keayrtagh shoh jannoo seose caa feer vie dy heet cooidjagh dy loayrt mychione kimmeeys ny ymmyrkey neu-heshoil vees jannoo er ny co-voodeeyssyn ain. T'eh gra dy vel ny meoiryn shee currit da jannoo shickyr dy vel y theay gennaghtyn sauchey as dy vel ny meoiryn shee jannoo dy chooilley red vees possible dy chur rish kimmeeys. T'eh gra nagh bee ny seshoonyn shen ynrican dy loayrt rish sleih, agh dy yannoo ymmyd jeh ny coloayrtyssyn shen dy chiaddey yn aght dy pholeeney, as yn aght ta ny co-voodeeysyn fakin oaseiryn gobbraghey.

Ta Mnr Foster gra dy vel eh toiggal foddee dy beagh shiartanse dy leih boirit mychione rheynn cooishyn er ny meoiryn shee dy jeeragh, agh dy bee caa daue neesht dy rheynn nyn imnea orroo gyn cur nyn enmyn trooid y pharteeas oc, Scuirreyderyn-Loght. 

Hig yn chied seshoon fastyr beg Jerdein y 9 Mee Houney heear ayns Purt ny Hinshey ayns Scoill Ard y Nah Ven-Rein Ealisaid eddyr 6pm as 8pm.

Bee seshoon 'sy jiass ayns Scoill Ard Cashtal Rushen, Jelune yn 20 Mee Houney, veih 6pm gys 8pm.

Reesht eddyr 6pm as 8pm bee sessoon son y twoaie vooar Jerdein yn 23 Mee Houney ayns Scoill Grammadys Rhumsaa.

Bee'n seshoon jerrinagh eddyr 6pm as 8pm, Jecrean 29 Mee Houney ayns kione-cherroo y heshaght ghiastyllagh Cooishyn Shilley ayns Connaghyn, faggys da Corneil y Sthowran.

---oooOooo---

Ta daa Oltey yn Chiare as Feed son Garff er chur eam er yn reiltys dy chur-rish 'y chooish neu-imraait 'sy chooylrey' bentyn da'n urryssaght son sleih vees baghey ayns ardyn ayns gaue jeh goll er thooillaghey. 

Ta kiare bleeaney er n'gholl shaghey neayr's ren ushtey brishey trooid towl ayns boalley rish yn awin ayns Raad ny Glionney ayns Laksey as magh ass shen haink thooilley myr cragh 'sy valley beg cheerey. Neayr's shen ta mysh £7 millioon er ve ceaut er niartaghey coadey noi thooillaghey as shareaghey saaseyn jeeigey. 

Ta Daphne Caine as Andrew Smith er voylley yn obbyr jeant ec yn Rheynn Bun-Troggalys.
Agh, dinsh ad da Radio Vannin nagh vel y doilleeid lesh colughtyn urryssaght coardail rish cur taill urryssaght cooie er n'gholl ersooyl as dy vel feme er jannoo tooilley dy chooney lhieusyn orroo t'eh jannoo.

AS DAPHNE CAINE : Ta Laksey, er-lhiam, coadit feer vie nish, as cha nee agh traa nee ginsh dooin. Agh cooid elley yn Ellan as ny ardyn elley, bee eh orrin cur geill da'n chooish neu-imraait 'sy chooylrey, er y fa, cre mychione yn urryssaght son ardyn as thieyn as thalloo nagh vod geddyn eh?

Ta'n cumraag eck myr Oltey yn Chiare as Feed ayns Garff, Andrew Smith gra :   

AS ANDREW SMITH : Er-lhiam dy vel shen yn ynnyd bunnidagh dy ghoaill toshiaght, dy aa-hessal tayrn caslyssyn cheerey bentyn da thooillaghyn t'er ve goll er jannoo trooid yn Ellan, agh dy baghtal eh, veih'n cheu ainyn, cheusthie jeh IM4.
    
Ta'n Tashtey gra, dyn y wooise da towse mooar dy argid baiht ayns saaseyn dy veeinaghey thooillaghyn as 'sy reiltys tayrn caslyssyn cheerey, dy vel eh foast ny cooish son colughtyn urryssaght er-lheh dy yannoo briwnys er-nyn-son hene tra sessal gaue as chebbal taillyn urryssaght son thieyn as thalloo er-lheh. 

---oooOooo---

Ta'n Rheynn Cooishyn Sthie er veeraghey dy jean eh tannaghtyn lesh ve biallagh da fogrey cur ayns bree currit ec y Varrantagh Fysseree ny s'moghey 'sy vlein shoh, lurg da ard oaseir Oik Coonceil ny Shirveishee geddyn data persoonagh ass y choarys as ymmyd jeant jeh dy recortey as dy reirey aghinyn rere Seyrsnys Fysseree, as yn ennym iCasework er shoh.

She Oik Coonceil ny Shirveishee va reirey y coarys shoh roish my row eh currit harrish gys yn Oik Sauçhys Cyber as  Shickyrys Fysseree 1 Mee Averil 2022. Yn 22 Mee Voaldyn, lurg ny brishaghyn data rere Seyrsnys Fysseree, va'n gurneil shoh currit harrish gys yn Rheynn Cooishyn Sthie. Er yn oyr shoh, va'n fogrey cur ayns bree currit, Mean Souree, da Ard Sheckter yn Rheynn Cooishyn Sthie, Dan Davies.

Ren yn fogrey feeraghey dy row yn oaseir cheusthie jeh Oik Coonceil ny Shirveishee, ren cosney stiagh dy gheddyn data persoonagh ayns ny ardyn iCasework v'ec lughtyn-reill theayagh, ayns oik as va caa da jannoo ymmyd jeh pooar, as va coyrle currit 24 Toshiaght Arree 2023 dy lhisagh kied entreilys ve currit ynrican da Oik Coonceil ny Shirveishee ynrican, lesh cuirrey dy hoilshaghey magh da'n Oik Sauçhys Cyber as  Shickyrys Fysseree oyr erbee nagh beagh shoh cooie, as, dy beagh shen myr v'eh, dy jinnagh yn Oik Sauçhys Cyber as  Shickyrys Fysseree soilshaghey magh y resoon shen da ny rheynnyn as caghlaa'n kied entreilys.

Ren yn oaseir ayns Oik Coonceil ny Shirveishee goaill tastey dy row caghlaa jeant da kied entreilys; agh, er yn oyr nagh row'n kied entreilys caghlaait dy kiart, ren yn oaseir shen freayll rish cosney stiagh ayns ardyn dy iCasework ec lughtyn-reill theayagh elley rish mee elley, derrey va lhiettalys currit dy kiart er kied entreilys liorish Oik Sauçhys Cyber as  Shickyrys Fysseree 23 Mee Vayrt 2023. 'Sy vee shen, va jeih keayrtyn as daeed tra va entreilys jeant echey.

Dooyrt y Barrantagh Fysseree dy by lickly eh dy beagh assee ny boirey jeant da ny fir er-lheh shoh myr eiyrtys jeh'n entreilys gyn kied da data persoonagh, as dy vel cummaltee Ellan Vannin jerkal rish, as dy lhisagh ablid y ve oc dy hreishteil, nagh vel data persoonagh erbee vees currit stiagh da lught-reill theayagh bentyn da'n aghin oc rere Seyrsnys Fysseree ry gheddyn ec y lught-reill theayagh shen agh ynrican dy chur freggyrt da'n aghin. 

Mean Souree v'eh er ny hirrey er yn Rheynn Cooishyn Sthie dy ve biallagh da shiartanse dy chonaantyn liorish 31 Jerrey Souree, er nonney veagh kuse dy cherraghyn er. Va ny conaantyn shoh goaill stiagh cur er bun conaantyn breeoil eddyr lughtyn-reill theayagh erbee va jannoo ymmyd jeh iCaseword, as yn Rheynn Cooishyn Sthie myr ymmydeyr goaill ayrn 'syn oardagh, dy choadey adsyn va jannoo ymmyd jeh'n choarys 'sy traa ry heet.

Dinsh loayreyder ass-lieh yn Rheynn da Radio Vannin dy ren yn fogrey cur ayns bree cur er yn Rheynn Cooishyn Sthie dy eeraghey dy row eh er ve, as dy jinnagh eh freayll rish ve, biallagh da'n ogrey cur ayns bree. Dooyrt eh dy ren yn Rheynn feeraghey shoh rish y Varrantagh Fysseree Jerrey Souree 2023 lesh coontey giare neesht jeh'n aght va'n Rheynn goaill ayns laue cur-rish y fogrey. T'eh gra nagh row çhaghteraghtyn bentyn da'n chooish er ve ayn neayr's shen.   

---oooOooo---

Ta'n screeudeyr shennaghys y heyrnaght, Peter Kelly, RBV, cur feyshtyn mychione plannyn y Reiltys dy lhieggal troggal vees coadit er Shooylaghan Doolish, as t'eh credjal nagh vel y treealtys er choardail rish yn oardagh plannal.

Ta'n Rheynn Bun-Troggalys gra, er coontey scrutaght lurg emshyr sterrymagh dy vel fir oayllee er coyrlaghey lhieggal y troggal. Agh ta imnea dy liooar ec Mnr Kelly, ta ny oltey neesht jeh Sheshaght Victorianagh Ellan Vannin neesht, dy vel eh jeeaghyn veih çheu-mooie jeh'n chooish, dy vel un Rheynn y Reiltys cooney lesh fer elley, agh ny yeih ayns y chooish bentyn da Newsons (shen dy ghra yn eear happ v'er Çheu y Phurt ayns Doolish) v'eh un Rheynn y Reiltys as un shellooder preevaadjagh. T'eh gra, dasyn, dy lhisagh eh ve geiyrt er yn un oardagh.

---oooOooo---

Ta ny shlee na daa villioon punt er ve ceaut er obbreeyn shallidagh gobbraghey da Oik Coonceil ny Shirveishee ayns ny jeih bleeaney t'er n'gholl shaghey. Haink ny fysseree shoh ayns freggyrt da aghin rere Seyrsnys Fysseree bentyn da obbreeyn shallidagh va gobbraghey da'n clane Reiltys 'sy traa shen.

'Sy 'reggyrt dooyrt Oik Coonceil ny Shirviehsee, choud's nagh row data echey son y clane Reiltys, dy voddagh eh cur fysseree mychione obbreeyn va gobbraghey da'n Oik shen hene. Ta ny earrooyn son Oik Coonceil ny Shirveishee goaill stiagh fo-rheynnyn yn Oik shen, gollrish yn Oik son Obbreeyn, fwirran ta goaill ayns laue Cooishyn Tarmaynagh, obbreeyn ta gobbraghey er Lhiasaghey Policy as Cochianglyssyn Mooie.

Ooilley cooidjagh, veih'n 1 Mee Averil 2014 derrey'n 31 Mee Luanistyn 2023, va £2,190,857 ceaut. Va'n towse syrjey, £609,208, ceaut 'sy vlein argidoil 2022-23.

---oooOooo---

Ta jantys yn Rheynn Gastid Dellal, Cur keayrt er Ellan Vannin, gra dy vel beoyn vees bishaghey dy vel tooilley keayrtee çheet gys Mannin dy gheddyn magh mychione ny shennayraghyn oc, as myr shoh dy vod tooilley ve jeant dy ghoaill vondeish jeh shoh. Ta Cur Keayrt er Ellan Vannin gra dy daink eh lesh dy mooar lurg da jannoo musthaa mooar ayns troddanyn dy hayrn geill da'n Ellan myr boayl son keayrtee dy heet.

Ta Caairlagh Cur Keayrt er Ellan Vannin, Ranald Caldwell, gra dy voddagh shennaghys lajer yn Ellan croo ymmodee caaghyn. T'eh gra ayns rieughid dy vel Fir Stiuree y Chowrey Gorrym gobbraghey cooidjagh rish fer jeh ny jantyssyn troailt 'syn Ellan dy yeeaghyn vel caa dy reaghey mynjeigyn dy gheddyn magh as dy gheddyn fys mychione nyn shennayraghyn. T'eh gra dy daink peiagh ennagh elley jeh'n voodeeys Ewagh dys shoh, bentyn da sleih pryssoonit ayns shoh, as leac gorrym va goit voish, as dy row skeealyn aalin er nyn insh mychione geddyn y shenn thie ayn va'n mwarree echey ruggit, as v'eh cuirrit stiagh ayn as ceau yn laa rish y pheiagh shen, myr shoh dy vel vondeish ry gheddyn ass cooinaghtyn er y voayl veih haink sleih.

---oooOooo---

Agh ta Mnr Caldwell gra dy vel feme er shareaghey stayd yn Ellan bentyn da premmeeyn theayagh. Ta Mnr Caldwell gra dy vel premmeeyn – as priosyn dy hroailt lesh y Cholught Paggad Bree – ny cooishyn ta'n chooid smoo dy leih çheet er tra t'ad loayrt rish y jantys echey, Cur Keayrt er Ellan Vannin. T'eh gra nagh vel y stayd t'ayn nish ry hoaighey jeh. 

Ta Mnr Caldwell gra dy vel coloayrtyssyn goll er jannoo mychione entreilys da, as stayd, ny premmeeyn theayagh t'ayn, as dy jarroo dy lhisagh tooilley premmeeyn y ve ayn ayns shiartanse dy ardyn dy chummal seose yn lught-reill ynnydoil, as myr shen, as caaghyn son pairkal gleashtan neesht. T'eh gra dy vel shen jannoo seose dy mooar paart jeh'n chovestey ooilley cooidjagh, as veih shen ta keeayll chionnit y cheayrtagh ayns rieughid, as dy jinnagh eh gra neesht keeayll chionnit ec cummaltee neesht, er yn oyr dy vel adsyn cur raaue dy moghey mannagh vel red ennagh kiart.

---oooOooo---

Ta Coonceil Ghoolish kiarail kionnaghey binkyn 'noa-emshiragh' son y çhooylaghan. Veagh ad jeant ass concraid ayns aght dy beagh caa dy chur cooidjagh ad neesht, veagh buird drommey oc, as veagh buird cochianglt roo son sleih dy ghoaill lhongey mooie. 

Veagh ad shoh ayns ymmyd jeh binkyn vees ceaut as ec jerrey ny laghyn oc, ta'n chooid er-mayrn jeh bart va kionnit ayns ny 1990yn.

Ta Coonceilagh er chur stiagh yeearree dy chur kuse jeh ny binkyn veih ny Garaghyn Heose er yn Çhooylaghan Loch gys buill elley er y çhooylaghan, as ta'n Choonceil er choardail rish jeeaghyn er shen.   
 

More from Manx Gaelic